کاشیکاری ایرانی؛ از مسجد جامع اصفهان تا کلاس درس هلندی

روزنامه اصفهان زیبا
زمان انتشار: یکشنبه ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۲
  روزنامه اصفهان زیبا، شماره ۱۸۱۳، صفحه هنر و ادبیات، صفحه ۸، شماره ۱۰۷، pdfمطلب

گزارش از همایش سه روزه هنر و ریاضیات در خانه ریاضیات اصفهان

 کاشیکاری ایرانی؛ از مسجد جامع اصفهان تا کلاس درس هلندی

Workshop Report, published in Isfahan-e-ziba newspaper.Its about "Mathematics and Art Workshop" held by Isfahan Mathematics House and Utrecht Mathematics Department. the article consists of interview with
Jan P. Hogendijk, Goossen Karssenberg and Steven Wepster: Read Report in 3 version: Blog, PDF, JPG 

 

هفته گذشته، اصفهان میزبان یک کارگاه سه روزه با عنوان «ریاضیات و هنر» بود. کارگاهی که باعث شد جمعی از دانشجویان و اساتید رشته‌های معماری و ریاضیات از شهرهای مختلف ایران و البته شهر اوتریخت هلند به اصفهان بیایند و سه روز به تحقیق و پژوهش در فصل مشترک دنیای ریاضیات و هنر بپردازند. برنامه‌های این همایش هر روز با یک سخنرانی، چند کارگاه، بازدید و نمایشگاه همراه بود. سخنرانی‌ها و کارگاه‌ها توسط اساتید ریاضی و هنر دانشکده ریاضی دانشگاه اتریخت هلند و دانشکده‌های ریاضی و هنر دانشگاه‌های ایران ارائه شدند و حصور در نمایشگاه‌ها و برنامه‌های جنبی برای عموم آزاد بود.

 

     از شاه گره تا درب امام

در اولین روز این کارگاه، پس از افتتاحیه، جان هوخندایک استاد ریاضی دانشکده اوتریخت هلند سخنرانی‌اش را با عنوان «ابعاد جهان در کتب و منابع قدیم» ارائه کرد. «گره در گره و شاه گره» عنوان اولین کارگاه این همایش بود که احمد منتظر و مهرداد حجازی، آن را برای مخاطبان ارائه دادند. سپس گوسن کارزنبرگ در کارگاهش درباره «کاشیکاری ایرانی در کلاس درس هلندی» صحبت کرد. کارگاه «کاربرد هندسه عملی در مثلث هنجار» عنوان مبحثی بود که نیما ولی بیگ به آن پرداخت و بازدید از مسجد جامع اصفهان آخرین برنامه اولین روز این همایش سه روزه بود.

در روز دوم، علاقمندان پای صحبت‌های محمد تقی توسلی نشستند تا درباره «تکنیک ماره در نقش‌نگاری» بشنوند. «روش قدیمی محاسبه بدون ماشین حساب» موضوع کارگاه استیون وپستر بود. اکبر زمانی کارگاه «مقرنس» و خون وردن کارگاه «روش کندی در رمزنگاری» را برگزار کردند.

سخنرانی محمد ممقانی با موضوع «آجرفرش‎‌های پن رز»، کارگاه «شناخت گره و روش‌های ترسیم آن» ارائه شده توسط بهاره تقوی نژاد، کارگاه «اشر، هنرمند هلندی و الگوهای هندسی» با حضور ویلفرد گراف و کارگاه «بررسی گره چینی‌های پیچیده و یافتن روش رسم آنها» حاصل کار نیما ولی بیگ و شبنم ورد برنامه‌های آخرین روز همایش هنر و ریاضیات در خانه ریاضیات اصفهان بودند. در پایان روز هم میهمانان همایش از کارگاه آقای قنبری بازدید کردند و در کارگاه، کارهای استاد ماهرالنقش را دیدند. محل آخرین بازدید این برنامه هم «درب امام» بود که میهمانان توانستند هنر را در کاشیکاری‌ها و مقرنس‌های این بنای تاریخی ببینند.

نمایشگاه‌های گره‌چینی، ماکت‌های دانشجوهای دانشگاه هنر اصفهان، موسیقی و ریاضیات، نمایش مجموعه آثار استاد ماهرالنقش، نمایش فیلم مستندبناهای تاریخی اصفهان، نمایش مستند بازسازی یکی از محربا‌های ایلخانی مسجد جامع، مستند اصفهان ردر زمان قاجار، مسابقه‌های آجرچینی و تیزبینی نقوش همه از جمله برنامه‌های جنبی دیگر این همایش بود.

 

     فرصت دیدن مسجد جامع

در حاشیه آخرین بازدیدهای این همایش گاسن کارزنبرگ، یکی از اساتید هلندی حاضر در همایش درباره این رویداد، گفت: «من خیلی خوشحالم که در این همایش شرکت کردم. تجربه ویژه‌ای بود. شخصاً علاقه زیادی به کاشیکاری دارم و خب اینجا توانستم در کارگاه‌های مختلفی که اساتید ایرانی و هلندی در این مورد برگزار کردند، شرکت کنم. چیزهای زیادی یاد گرفتم. از اینها گذشته، فرصت این را به دست آوردم که بناهای تاریخی ازرشمندی مثل مسجد جامع را ببینم».

گازنبرگ که فارغ‌التحصیل رشته‌های ریاضی و فیزیک است و سابقه 25 سال تدریس ریاضی را دارد، ادامه داد: «وقتی شما دارید روی مباحث مختلفی که به گستردگی ریاضی و هنر هستند، پژوهش می‌کنید بسیار عالی است که بتوانید آدم‌های مختلفی را که در این زمینه‌ها فعالیت می‌کنند، در کنار هم ببینید و با آنها صحبت کنید. خوشحالم که با وجود شرایط سختی که برای آمدن به ایران بود، توانستیم بیاییم و در این کارگاه شرکت کنیم».

این معلم ریاضی تاکید کرد که مدتی است در موضوع کاشیکاری اسلامی پژوهش می‌کند و سعی می‌کند که سبک‌های قدیمی کاشیکاری ایرانی را به دانش‌آموزانش، مخصوصاً آنها که آشنایی با اسلامی ندارند، آموزش بدهد تا آنها از این طریق با فرهنگ اسلامی هم آشنا شوند.

 

     آموزش ریاضی با کاشیکاری ایرانی

جان هوخندایک، سرپرست گروه هلندی با اشاره به سابقه این همایش گفت: « سال 2006 هم چنین رویدادی را داشتیم البته با گروه کوچکتری و خب فواید زیادی برای دانشجویان و اساتید ایرانی و هلندی داشت. باعث شد متد جدیدی برای آموزش ریاضی در هلند ابداع کنیم. در این روش از کاشیکاری اسلامی برای آموزش مباحث ریاضی به دانش آموزان دبیرستانی و حتی دانشجویان استفاده کردیم. چنین دستاوردی در ایران هم اتفاق افتاد و در این همایش مباحث عمیق‌تر و جالب‌تری در کارگاه‌هایی که اساتید ایرانی ارائه دادند، دیدیم».

به گفته این استاد دانشگاه، به وجود آمدن فرصت دیدن ایران برای دانشجویان هلندی، یکی از فواید این همایش بوده است. او ادامه داد: «آنها دیدند که واقعیت وجودی ایران با چیزی که در روزنامه‌ها می‌خوانند، فرق می‌کند. این خیلی خوب بود و باعث شد سوالات زیادی درباره رسانه‌ها برایشان پیش بیاد و منتقد رویه‌های آن‌ها بشوند. و البته فرهنگ ایران تاثیرات زیادی بر روی آنها گذاشت. مثلاً بعضی از دانشجویان که در کنفرانس سال 2006 شرکت کرده بودند، شروع کردند به یاد گرفتن سازهای ایرانی و زبان فارسی. این تبادل فرهنگی به وجود آمده در همایش‌های این چنین، اتفاق خوبی برای دو کشور است».

استاد ریاضی دانشگاه اوتریخت، از عدم تمایل دانش‌آموزان هلندی به ریاضیات گفت و تاکید کرد: «در کشور ما خیلی از دانش آموزان دبیرستانی از ریاضی متنفرند. این، دو دلیل می‌تواند داشته باشد؛ یا چون استعداد ندارند یا چون روش تدریس ریاضی را دوست ندارند. بنابراین مثلاً روش آموزش ریاضی به وسیله کاشیکاری ایرانی که نه فقط به ریاضی که به هنر هم مربوط می‌شود راهی است برای فرار از این تنفر».

او ادامه داد: «مثلا یکی از نتایج کنفرانس سال 2006 این بود که یکی از معلم‌های هلندی که در این کنفرانس شرکت کرده بود، یک برنامه کامل تحصیلی برای دانش آموزان دبیرستانی مخصوصاً آنها که در درس ریاضی خوب نبودند، طراحی کرد. و خب در کشور ما هم اقلیت مسلمان هستند. که این روش را بسیار دوست داشتند. دانش آموزانی بودند که در ریاضی خوب نبودند اما می‌توانستند فعالیت‌های عملی در زمینه درست کردن کاشیکاری‌های ایرانی را انجام بدهند و خب این باعث می‌شد که احساس بهتری نسبت به درس ریاضی و خودشان پیدا کنند و به درس علاقمند شوند».

جان هوخندایک درباره رابطه ریاضی و هنر گفت: «من فکر می‌کنم هنر می‌تواند در ارائه تعداد زیادی از مسایل ریاضی نقش مهمی دارد. ولی فکر نمی‌کنم که ریاضیدانان هنرمند هستند چون فکر می کنم هنرمند بودن، استعداد خاصی می‌خواهد. باید بتوانید چیزی را به صورتی کاملاً نو و عمیق خلق کنید. این یک استعداد ذاتی است و خب فکر می کنم برای هنرمندان، ریاضی مهارت لازمی نیست. ولی آنها می‌توانند از پدیده‌های مختلف الهام بگیرند مثلاً از کارهای ریاضیدانان. بنابراین اگر ما یک روش جدید ریاضی خلق کنیم، هنرمند می تواند از آن الهام بگیرد».

به گفته هوخندایک، خانه ریاضیات فقط منحصر به ایران است و این موضوع باعث شده که دانشکده ریاضی دانشگاه اوتریخت همکاری‌ها و تعاملاتی را با خانه ریاضیات اصفهان داشته باشد . او گفت: «فکر می‌کنم  در کشور ما هم چیزی شبیه خانه ریاضیات وجود داشته باشد ولی چیزی که لازم است، وجود تعداد قابل توجهی از علاقمندان به این مباحث است. من فکر می کنم که زمان زیادی باید بگذرد تا جا بیافتد. در ایران هم خانه ریاضیات سال 1995 تاسیس شد و من در اولین کنفرانس آن حضور داشتم. حالا هم پیشرفت‌ها و دستاوردهایی که در این مدت کسب کرده را داریم میبینم. شبیه سازی این خانه در شهرهای دیگر ایران خیلی ساده‌تر از شبیه سازی آن در یک کشور دیگر است. چون اینجا تعداد زیادی درباره خانه شنیده‌اند اما در کشور ما نه».

 

      از دانشکده‌های ریاضی تا خانه‌های ریاضیات

استیون وپستر، استاد تاریخ ریاضی و ریاضی عمومی دانشگاه اوتریخت با اشاره به تجربه شرکت در همایش هنر و ریاضیات گفت: «من مدتی است که در زمینه کاشیکاری اسلامی تحقیق می‌کنم اما این بار کاشیکاری ایرانی را آمیخته با فرهنگ ایرانی یاد گرفتم. بیشتر از زمانی که در کشور خودم و از دور، بر روی این موضوع تحقیق می‌کردم، آموختم. و مجموعه‌ای از چیزهایی که اینجا آموختم را هفته آینده در کلاس درسم در اوتریخت برای دانشجویانم ارائه خواهم داد».

او درباره امکان تاسیس خانه ریاضیات در هلند هم گفت: «خیلی سخت است که جوان‌ها را متقاعد کنیم که وقت اضافه‌شان را در خانه‌های ریاضی بگذرانند. در کشور ما البته فکر می‌کنم کسانی که به ریاضی علاقه دارند، وارد رشته های ریاضی در دانشگاه‌ها می‌شوند و همه فعالیت‌ها را در دانشگاه انجام می‌دهند».

این پژوهشگر تاریخ ریاضی که کارگاهی را هم در همایش هنر و ریاضی ارائه داد، درباره رویکرد مردم به ریاضیات در کشور هلند گفت: «وقتی درباره ادبیات صحبت می‌کنید، خیلی زشت است که بگویید مثلاً ادبیات فرانسه را نمی‌شناسید اما وقتی صحبت به ریاضی می‌رسد. خیلی‌ها با افتخار می‌گویند که از ریاضی هیچ چیزی نمی‌فهمند. ولی خب باید سعی کنیم که جنبه‌های کاربردی و جذاب ریاضی را هم به مردم نشان بدهیم. مثلاً این که در ساخت این رکورد صدا، ریاضیات چه نقشی داشته و فکر می‌کنم خانه‌های ریاضیات خیلی می‌توانند به تغییر دید مردم نسبت به کاربرد و مفهوم ریاضیات کمک کنند».