جشنواره بینالمللی تئاتر کودک و نوجوان اصفهان- کمیته اطلاع رسانی- 10مهرماهبیایید هوای بهاری تئاتر کودک را تقویت کنیممصطفی رحماندوست این سالها برای بچههای اصفهان، چهرهی آشناتری شدهاست. چرا که شاعر «صد دانه یاقوت» دوران کودکی ما و «تق، تق، تق، تق بر در زد» کودکان این روزها، حالا 4 سال است که حوالی روز جهانی کودک، به عنوان دبیر جشنواره بینالمللی تئاتر کودک و نوجوان به اصفهان میآید. با مصطفی رحماندوست در هتل محل اقامتش به گفت و گو نشستیم.
تئاتر کودک و نوجوان چه ویژگیهایی دارد؟
البته این را باید از اهالی تئاتر پرسید. من کارشناس نیستم اما در حد همین 3،4 سالی که به قول خودم مستاجر تئاتر کودک هستم و تخصصی که در ادبیات کودک دارم، به نظرم مهمترین ویژگیاش این است که کودکان را مخاطب خودش قرار داده ، لذا باید ویژگیهای روانشناختی کودک و نوجوان را برای اینکه بتواند با آنها حرف بزند و برایشان جاذبه داشته باشد، رعایت کند.
تئاتر کودک ما در چه حدی است؟
به نظر من تئاتر ما بالقوه ویژگیهایی را که باید داشته باشد، دارد. اما در پاسخ به اینکه آیا بالفعل رسیده یا نه باید بگویم که نه هنوز نرسیده. تئاترهای خوبی داریم که میتوانستند خودشان را به این حد برسانند. تئاترهای خوبی داریم که رساندهاند و خیلیها هم هنوز از سطح تفریح و سرگرمی بالاتر نیامدهاند. اما در کل ظرفیتش هست.
چه مراحلی باید طی شود تا به نقطهی مطلوب برسیم؟
الان تئاتر ما در پی تولید نمایشهایی است که هم بچهها را مخاطب قرار بدهد و هم بزرگترها را. چون معتقد است که باید بزرگترها، بچهها را به تئاتر بیاورند و پول آن را بدهند. اما باید به جایی برسیم که بچهها خودشان پول تئاتر را بدهند و به دنبال آن باشند، مدرسهها تقاضا داشته باشند. یک پله مانده. حداقل کاری هم که میشود کرد این است که به جاهایی که بچهها بیشتر حضور دارند، توجه بیشتری شود.
در جشنوارهی امسال چه قدر بر وجود چنین ویژگیهایی تاکید شده است؟
ما سعی میکنیم آنهایی را انتخاب کنیم که این ویژگیها را داشته باشند. اما بحث ما بحث نمایشهایی نیست که برای جشنواره انتخاب شدهاند، چون این کارها از چند مرحله داوری کذشته اند. بحث ما بر سر مجموعهی تئاتر کودک است. ما حدود 130 نمایش از شهرستانها و کشورهای مختلف داشتیم اما فقط 12 عنوان به جشنواره راه پیدا کردند. پس میبینیم که میتوانند ولی عمل نمیکنند.
دلیلش هم این است که به دنبال این هستیم که بزرگترها تئاتر را تحویل بگیرند و همچنین به دنبال جلب رضایت مسئولان هستیم. مسئولان هم نوعاً فرهنگی نیستند. ولی برای تئاتر کودک باید کاری کنیم که بچهها خودشان پول توجیبیشان را برای تئاتر بدهند.
چه ویژگیهایی بوده که ارائهدهندگان آثار در جشنواره نادیده گرفتهاند؟
نمیتوان گفت بعضی ویژگیها کاملاً نادیده گرفته شدهاند. برخی ویژگیها در نمایشهای ما کمرنگ و نیازمند حمایت غیرمستقیم هستند. در کل، از چهار سال پیش تا به حال اتفاقات خیلی خوبی افتاده است. این نمایشها که از آسمان نیامدهاند، بودهاند فقط حالا خودشان را نشان دادهاند. چون ما که کار خاصی برای تعلیم و تربیت تئاتر کودکان انجام ندادهایم. من در پیام پارسال هم گفتم، وقتی هوای بهاری میشود، از لابه لای آجرها هم سبزه بیرون میزند. یعنی با وجود چنین جشنوارههایی، زمینه برای رشد تئاتر کودک و نوجوان فراهم میشود. الان برای تئاتر کودک کم کم این اتفاق رخ داده است و منتظریم که زمینههای مناسب تقویت شوند.
چه قدر جشنواره و برگزاری منظم آن در تقویت این زمینهها موثر است؟
من فکر میکنم جشنواره، بیشتر میتواند تاثیر داشته باشد چون بعد از این 4 سال نتوانستهایم آموزش و پرورش را راضی کنیم که تئاتر آموزشگاهی را هم راه بیندازد. اگر تئاتر در مدارس راه میافتاد، رشد تئاتر کودک سریعتر اتفاق میافتد. اما کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و سازمان فرهنگی شهرداری در رشد تئاتر کودک تاثیر داشتهاند. اما اینها کم هستند. باید جاهای مختلفی برای ابراز و ظهور استعداد تئاتر کودکان فراهم کرد.
یعنی قائل به تخصصی شدن جشنواره هستید؟
ببیید، اگر تقاضا زیاد باشد، این ردهبندیها و تخصصی شدن ها، هم به وجود میآید. دیگر تئاتر خردسال مخصوص کودکستانها را برای بچههای مقطع راهنمایی اجرا نمیکنند. من معتقدم باید زمینهها را در اجتماع گسترش بدهیم.
به نظر شما ادبیات کودک چه قدر با تئاتر کودکان ارتباط دارد؟و چه میزان تا به حال به یاری هم آمدهاند؟
رابطهی این دو خیلی زیاد است اما تا الان خیلی کم از این موضوع استفاده شده است. چون اصلاً زمینهی کار تئاتر، یک نوشتهی دراماتیزه شدهی داستانی است.اما خیلی کم از ادبیات معاصر در تئاتر کودک استفاده شده. بیشتر از ادبیات فولکلوریک برای تئاتر کودک و نوجوان استفاده شده است.
در این مدت ما سعی کردیم نویسندگان را به نوشتن نمایشنامه برای تئاتر کودک و نوجوان و تولیدکنندگان را به استفاده از این نمایشنامهها نزدیک و ترغیب کنیم. الان یک بیماری هست که هر کس هم کارگردان است هم نویسنده و گریمور و نورپرداز و.... حالا اگر این اتفاق در گروههایی که در شهرستانهای خیلی کوچک و بدون امکانات کار میکنند رخ دهد، قابل درک است اما در شهرستانهای بزرگ نه. در هر شهری، حداقل یک کتاب داستان هست که نویسنده از کارگردان جدا باشد.
این روزها، در تئاترهای کودکان بیشتر داستانهای قدیمی کار میشود یا موضوعات روز؟
از داستانهای قدیمی، ما بزرگترها بیشتر خوشمان میآید. البته داستان قدیمی هم حتماً نکات مهمی داشتهاند که چند صد سال، پابرجای ماندهاند. هنوز میشود از جاذبهاش استفاده کرد. من معتقدم همه چیز باید باشد. هم داستانهای قدیمی باشد و هم حرف روز بزنیم. هم باید شوخی و خنده باشد و هم حرفهای جدی. اگر فقط شوخی و خنده و زلم زیمبو باشد، دیگر تئاتر نیست. اگر هم فقط ادبیات و جدی باشد، از زندگی فاصله میگیرد. اگر هم همهاش زندگی امروز باشد، جایی برای پیوندهای عاطفی و تفریح نمیماند.
الان در نمایشهای کودکان میبینیم که همه عوامل بزرگسالان هستند. چه کار میتوان کرد که کودکان هم به عنوان بازیگر در تئاتر خودشان حضور داشته باشند؟
لازم نیست کودک باشند. مهم این است که سوژه، برنامهها، نوع بازیها و اجرا برای مخاطب کودک مناسب باشد. مگر وقتی بچهتان میخواهد به مدرسه برود، لازم است که معلم و مدیر مدرسه و راننده سرویس و... بچه باشند؟! بچه در جامعه دارد زندگی میکند. اگر ایجاب کند و کودک تواناییاش را داشتهباشد، میتواند بازی کند. ولی لزومی ندارد.
در این چند سال، ما بازیگران کودک را خیلی کم در جشنواره دیدیم. آیا در جشنوارههای خارجی هم همین طور است یا آنها بیشتر از بازیگر کودک استفاده میکنند؟
نه. واقعاً این طوری نیست. بنا به ضرورت نقش و پرسوناژها اگر لازم باشد، استفاده میکند. آن چیزی که شما میگویید، تئاتر آموزشگاهی است. ما هم که کودک بودیم، این تئاتر آموزشگاهی بود. زمانی که ما دانشآموز بودیم، و در مدرسه تئاتر اجرا میکردیم نمیتوانستیم از مدرسه دخترانه، برای نقش مادر و دختر در نمایشمان، بازیگر بیاوریم برای همین مفاهیم مانند زنپوش و مردپوش وجود داشت.
چه قدر روی تعامل نمایشها با کودکان، تاکید داشتهاید؟ برای مثال، سال قبل نمایشهایی مانند تئاتر روسیه تعامل زیادی با مخاطب خردسال داشتند.
تعامل نمایشها با کودکان، نوعی از نمایش به نام نمایش خلاقیت و مبتنی بر مخاطب است. اگر نمایش با این انگیزه نوشتهشده باشد، به همین سبک که با مخاطب تعامل دارد، اجرا میشود. اساساً نمایشی بنام آستروژه داریم که اصلاً سوژه ندارد و در آن کارگردان و بازیگر سوژهای که در ذهن خود دارند در همان لحظه اجرا می کنند و نوع ارتباط آنها به رد و بدل شدن ارتباطات بین کودک و نوجوان با بازیگر باز می گردد.
به نظر شما وضعیت تئاترکودک و نوجوان در چند سال اخیر چه گونه است؟
من آماری ندارم ولی در فاصلهی یکساله جشنواره که به جاهای مختلف رفتم، میبینم که در شهرستانهای مختلف تئاتر کودکان اجرا میشود. در مسابقهی نمایشنامه نویسی برای اولین بار دیدیم که از شهرستانهای خیلی دور هم اثر داشتیم. این نشان میدهد که اتفاقاتی دارد میافتد، حالا اینکه این اتفاقات تا کجا پیش میرود و به کجا میرسد، به این بستگی دارد که این جشنواره چه طور ادامه پیدا کند. چون قبلاً هم 9،10 سال جشنواره بوده و بعد یک مرتبه قطع شد و از بین رفت وقتی دو مرتبه شروع کردیم، 3 سالی طول کشید تا راه بیفتد، حالا که راه افتاده امیدوارم بتواند ادامه پیدا کند.
به نظر شما، روند جشنواره چه طور است؟
به نظر من تازه جشنواره به کف خود رسیده در حالی که بالقوه یک امکاناتی دارد ولی هنوز از امکانات مهماش استفاده نشدهاست. خیلی جا دارد و 4 سالی که در اصفهان تشکیل شده، توانسته ظرفیتهای تئاتر کودک ایران را نشان دهد. سال اول برگزاری جشنواره در اصفهان، با تلاش بسیار، توانستیم 12 نمایش ایرانی انتخاب کنیم. آن زمان 3 نمایش را به اصفهانیها به دلیل میزبانیشان، اختصاص دادیم. اما امسال نه ما حاضر بودیم به اصفهانیها تخفیف بدهیم و نه آنها حاضر بودند این امتیاز و تخفیف را بگیرند. آمدیم در بازار رقابت. سال دوم از جشنواره تئاتر کار به خارج از کشور هم رفت و سال سوم هم یکی از نمایشهای اصفهان در خارج از کشور اجرا شد. این نشان میدهد که ظرفیت بوده و حالا خودش را نشان داده است.
به نظر من، جشنواره تئاتر کودک باید به جایی برسد که برای اجرا در سراسر ایران برنامه ریزی کند. باید گروههای برگزیده در سراسر ایران اجرا داشتهباشند.باید به گروههایی که به مرحلهی بالا میرسند، برای اجرا کمک شود. یکی از کارهایی که یک سال انجام دادیم و خیلی خوب بود، این بود که وقتی میدیدیم تئاتری، ظرفیتها را دارد، خوب است فقط اشکالاتی دارد که باید رفع شود، هنرمند توانایی را میفرستادیم به شهرستانی که اثر را فرستادهبودند، تابرود به آنها مشورت بدهد و کمکشان کند. این کار باید ادامه پیدا کند. هنرمندانی که نمایششان انتخاب شده، بروند به شهرستانها کمک کنند تا سطح تئاتر کودکان ایران بالا بیاید.
چه قدر این جشنواره با جشنوارههای بینالمللی دیگر تعامل دارد؟
ما باید خودمان را به دنیا نشان بدهیم تا از ما دعوت کنند. در این سه، چهار سال، توانستهایم این کار را انجام بدهیم. لذا وقتی به نام جشنواره تئاتر کودک اصفهان از گروهها و کشورهای مختلف دعوت میکنیم، استقبال میکنند. امسال حدود 30، 31 عنوان نمایش خارجی به جشنواره فرستاده شده بود که پیشرفت خیلی خوبی است. اما بنابر بعضی ملاحظات، نمیتوانیم از آنها که بعضیشان هم کارهای خوبی هستند، استفاده کنیم. 13 نمایش خیلی خوب بود که دوست داشتیم از آنها در جشنواره استفاده شود. اما در نهایت، با توجه به مقرراتی که برای اجرا در جشنواره داشتیم، 4 نمایش از 4 کشور را انتخاب کردیم. البته اصولاً هنرمندان تفاوتهای فرهنگی را میپذیرند.
وقتی یکی از کارهای ایرانی در کشورهای خارجی اجراهای زیادی دارد، نشان دهندهی آن است که در یکی از اجراهای خود، توانسته خود را به خوبی نشان دهد و بازخورد آن ارسال دعوتنامه های زیادی است که برای آن نمایش ارسال میشود.
نقش موسیقی و رنگ در تئاتر کودک چیست؟
نقش بسیار پررنگی دارند. امسال اثری در میان نمایشهای خارجی ارسال شده، بود که فقط درآن، رنگها حرف میزند. کار بسیار زیبایی که میتوانست بار آموزشی زیادی برای کارگردانهای ما داشته باشد اما متاسفانه نتوانست در جشنواره شرکت کند. باید به کارگردانهای ایرانی نشان داد که با هیچ میتوانند کارهای بزرگ انجام دهند.
نظرتان در مورد کارگاههای تخصصی جشنواره چیست؟
امسال نیز کارگاهها را داریم ولی من، شخصاً اعتقادی به کارگاهها در جشنواره ندارم. چون بیشتر میهمانها فقط میخواهند در کنار اجرای کار خودشان، کارهای دیگران را ببینند و کمی هم رفع خستگی کنند.
کدام ویژگیها، بیشتر مورد پسند مخاطبین تئاتر کودک است؟
همهی ویژگیها مهم هستند؛ نور، رنگ، موسیقی، پیام، ریتم، آهنگ، نوع اجرا و حرکات بازیگر. ولی چیزی که اهمیت دارد، نحوهی استفاده و تاثیرآن بر مخاطب است.
آیا برنامهای برای اجرای نمایشهای خارجی در شهرهای دیگر هم دارید؟
فقط برای اجرا در تهران برنامه داریم. برخی گروهها فقط یک روز در اصفهان هستند و زمانشان اجازه نمیدهد. اما برنامهریزی کردهایم که از حضورشان در اصفهان نهایت استفاده را ببریم.
به نظر شما ماندگاری جشنواره در اصفهان، چه تاثیری بر استان دارد؟
این توانایی مدیر کل فرهنگ و ارشاد اصفهان است که توانسته جشنواره تئاتر را بعد از رفتن جشنواره فیلم کودک در اصفهان نگه دارد. برگزاری هر چه بیشتر این جشنوارهها در مسایل فرهنگی شهر تاثیر زیادی دارد. شاید یکی از دلایل شادابی و نشاط مردم اصفهان همین رفت و آمد مردم مختلف و آشنایی آنها با فرهنگهای گوناگون است.
شما همکاریتان را با جشنواره ادامه میدهید یا نه؟
ماموریت من 4ساله است. من نمیتوانم چیزی بگویم. بستگی به دیگران دارد با تغییر و تحولاتی که در حال رخ دادن است، منتظریم ببینیم که چه میشود.
و یک سوال به مناسبت روز جهانی کودک. در رابطه با این روز، چه پیشنهاد یا توصیهای میتوانید به مسئولین و پدر و مادرها بکنید؟
برای ما همهی روزها، روز جهانی کودک است چون برای بچهها کار میکنیم. اما اصلاً نمیشود بچهها را نادیده گرفت. . شاید اصلاًً بیخود روز جهانی کودک گذاشتهاند. چون وقتی یک بچه وارد جمعی میشود تمام جمع را تحت تاثیر قرار میدهد، حتی آنها که کمی اخمو هستند و حاضر نمیشوند با بچهها ارتباط برقرار کنند هم در اصل خودشان را گول میزنند. به نظر من این روز به خصوص را هم گذاشتهاند تا آنها که یادشان رفته، یادشان بیاید!
