دوسلدورف، اصفهانِ آلمان است!
نمونه بارز شهری با نگاه زنانه در شهرسازی
نفیسه حاجاتی
شهری آرام، ثروتمند و هنردوست که رودخانه‌ای در قلب خود دارد، این کوتاه‌ترین توصیفی است که می‌توان از «دوسلدورف» داشت. از همه جالب‌تر آن که می‌گویند شهر در دست زنان است و البته که کافی است کمی در محله‌های مختلفش بگردید، همه جا هنردوستی و ظرافت‌هایی می‌بینید که شما را به این قطعیت می‌رساند که در شهرسازی‌اش یک نگاه زنانه قدرتمند وجود دارد؛ نگاهی که حس آرامش در عین قدرت را به گردشگر القا می‌کند.
دوسلدورف به خصوی برای سه دسته، یک مقصد گردشگری محبوب است؛ عاشقان هنرهای معاصر، فعالان اقتصاد هنر، علاقمندان گردشگری در شهرهای مدرنِ باریشه و البته آنها که به دنبال اقتصاد و سرمایه‌گذاری در مهمترین صنایع و کمپانی‌های دنیا هستند.
دوسلدورف دو وجه مشترک مهم با اصفهان دارد؛ هر دو بر بستر رودی زنده و زاینده شکل گرفته‌اند و هر دو به هنر شهره‌اند. اصفهان بیشتر به شاهکارهای هنری قرن شانزدهمی‌اش می‌نازد در حالی که دوسلدورفِ بازسازی‌شده پس از جنگ جهانی دوم با شاهکارهای معماری قرن بیست و یکمی و گنجینه هنر قرن بیستم‌اش جایگاه جهانی پیدا کرده است. دوسلدورف بعد از برلین جایگاه مهمی در آلمان دارد، از شلوغی و هجمه‌های معمول پایتخت در این شهر خبری نیست. می‌توانید ساعت‌ها در گوشه گوشه‌اش پیاده‌روی کنید. موقر و آرام است و به دور از هیاهوی برلین، گوشه مهمی از نبض اقتصاد آلمان را به دست گرفته است؛ درست شبیه اصفهان!
تاریخ یک شهر
«دوسل» و «راین» دو رود هستند که جایی در غرب آلمان به هم می‌رسند و همین‌جاست که شهر «دوسل»«دورف» (روستایی که رود دوسل را در خود دارد) به وجود آمده است. روستای کوچکِ کشاورزان و ماهیگیران قرن هفت و هشت میلادی، طی سیزده قرن بعد، کم‌کم رشد کرد و به شکوفایی رسید.
البته نام دوسلدورف از قرن 12 به بعد در کتب تاریخی دیده می‌شود، یعنی زمانی که این منطقه تحت نظر دوک برگ قرار گرفت. در قرن 16 وقتی قلعه دوک ویلهلم در شهر ساخته شد، جایگاه دوسلدورف در آلمان تثبیت شد اما در میانه قرن 19 انقلاب صنعتی شهر را متحول کرد. جمعیتش دو برابر شد و به دویست هزار نفر رسید.
اما جنگ جهانی دوم تراژدی‌های زیادی را برای شهر رقم زد. سپس در قرن بیستم دوسلدورف مرکز استان شمال غربی رود راین شد و دوران بازسازی آغاز. بازسازی‌هایی که دوسلدورف را به شهر مهم صنعتی و اقتصادی غرب آلمان تبدیل کرد، جایی که کمپانی‌های بزرگ دنیا دفتر و شعبشان را در آن افتتاح کرده‌اند از برندهای مهم صنعت مد و لباس بگیرید تا شرکت‌های معتبر بین‌المللی در زمینه بیمه و ... حالا جمعیتش به 600 هزار نفر رسیده و یک «محل زندگی» واقعی است.
نگاه مهمترین راهنمای گردشگری دنیا
اگر از «لونلی پلنت» (کتاب معتبر راهنمای گردشگری جهان) درباره دوسلدورف بپرسید، از شهری برایتان صحبت می‌کند که در آن معماران آزادی عمل زیادی داشته‌اند آن قدر که با ساختمان‌های عجیب و غریبشان مرزهای معماری را جابه جا کرده‌اند، زندگی شبانه‌اش به راه است و آن قدر در جای جایش آثار هنری وجود دارد که رقبای زیادی را پشت سر گذاشته. بانکداری، تبلیغات، مد و ارتباطات شاخه‌هایی هستند که دوسلدورف را به یکی از ثروتمندترین شهرهای آلمان تبدیل کرده‌اند. یکی از جالب‌ترین جذابیت‌های توریستی این شهر بندر مدین‌هافن (Medienhafen) است. بندر بازسازی شده که مجموعه‌ای از معماری‌های آوانگارد بین‌المللی را در خود دارد.
شهری بر بستر هنر
هر شهر اگر بخواهد در دنیای هنر حرفی برای گفتن و جایگاهی برای ابراز عقیده و تاثیرگذاری داشته باشد، می‌بایست گنجینه هنری قابل توجهی برای خودش فراهم کند نه فقط از هنرمندان بومی آن شهر و کشور که از هنرمندان جهان.
دوسلدورف در این زمینه شهر موفقی بوده است، آن قدر که مجموعه هنری شمال غرب رود راین (Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen) در قلب شهر، یکی از جذابترین نقاط دیدنی دوسلدورف محسوب می‌شود برای آنان که عاشق هنر هستند.
دو ساختمان جداگانه هم دارد به نام‌های کابیست (K20) و کابیست و یک (K21) که هر بیست دقیقه یک بار اتوبوسی گردشگران را بین دو ساختمان جا به جا می‌کند. قدمتش به حدود 55 سال می‌رسد و حالا به یکی از مهمترین گنجینه‌های هنر قرن بیستم جهان تبدیل شده است. کارش را از سال 1961 با یک مجموعه 88 اثری از پاول کلی (Paul Klee) آغاز کرده و بانی‌اش هم استانداری بوده است. مدیر مجموعه تا سال 1990 مجموعه مهمی از آثار هنرمندان مدرن کلاسیک را جمع‌آوری کرد و به این ترتیب به شهر یک روح هنری داد و منطقه را در هنر مدرن شاخص کرد. مدیر بعدی هم آثاری از هنر معاصر را به مجموعه افزود و به همین روش مجموعه جایگاه مهمی پیدا کرد. البته برنامه‌های زیادی هم برای جذب مخاطبان بیشتر دارند.
مثلاً اولین چهارشنبه هر ماه از ساعت 6 تا 10 شب موزه رایگان است. از طرفی برای دانشجویان هنر و تاریخ هنر، روزنامه‌نگاران، کارکنان مجلات هنری، کسانی که کارت‌های دوسل‌پس، کارت هنری دوسلدورف (Düsseldorf Art Card)، کارت هنر (Art Card plus)، کارت هنر مدرن (Art Card Junior) دارند، بازدید از موزه رایگان است.
برای معلولان و دانش‌آموزان و دانشجویان هم بلیط‌های تخفیف دار ارائه می‌دهند. برای تورهای تا 20 نفر هم راهنمای گردشگری دارند که هزینه این راهنمایی به زبان‌های آلمانی، انگلیسی، فرانسه، ژاپنی، لهستانی و هلندی اگر تور یک ساعته باشد، 85 یورو، برای تورهای 90 دقیقه‌ای 100 یورو و برای تورهای دوساعته 130 یورو است.
برای ورودی مجموعه اگر فقط ساختمان کابیست را بخواهید ببینید، 12 یورو (یا اگر زیر 26ساله باشید، 10 یورو) باید بپردازید در حالی که بلیط هر دو ساختمان باهم 18یورو (14یورو برای جوانان) است. بلیط را که خریدید، یک دستبند نارنجی رنگ به دستتان می‌بندند، کوله پشتی و وسایلتان را در صندوق می‌گذارید و بازدید را آغاز می‌کنید و البته می‌توانید از وای‌فای رایگان هم استفاده کنید.
در گالری موزه که نمایشگاه‌های موقت دارد، امکان عکس‌برداری ندارید اما از آثار گنجینه می‌توانید عکاسی کنید البته اگر قصدتان استفاده شخصی باشد و نه تجاری. البته برای آن هم باید اجازه عکاسی بگیرید. البته اگر با دوربین موبایل عکاسی کنید، احتیاجی به این اجازه کتبی نیست.
اما سوال مهم این است که در گنجینه هنر دوسلدورف چه آثاری وجود دارد که آن همه معتبرش کرده؟ نقاشی‌هایی اثر اکسپرسیونیت‌های آلمانی از جمله پابلو پیکاسو (Pablo Picasso) ویسلی کاندینسکی (Wassily Kandinsky) و جکسون پولاک (Jackson Pollock)، چیدمان‌هایی از جوزف بویز (Joseph Beuys) و نام جون پایک (and Nam JunePaik)، به عبارتی آثار مهمی را که در زمره فاویسم، اکسپرسیونیسم، پیتا متافیزیک و کوبیسم در جهان خلق شده‌اند می‌توانید در این مجموعه ببینید. همین‌طور کارهای سورئالیسم و دادائیسم.
در این گالری، به خصوص مجموعه کارهای هنرمندان گروه زرو (Zero) را ببینید. این گروه هنری را اتوپینه (Otto Piene) و هنیز مک (Heinz Mack) راه انداختند. آثار این گروه از هنرمندان سبک اکسپرسیونیسم انتزاعی (abstract expressionism) را می‌توانید در یکی از گالری‌ها ببینید. از اتوپینه نمایشگاهی در ایران (موزه هنرهای معاصر تهران) داشته‌ایم.
چند اثر از ایو کلاین (YvesKlein) هم در این مجموعه است؛ هنرمندی که در جوانی به مرگی تراژیک بدرود حیات گفت و رنگ آبی که او در کارهایش ارائه می‌داد، به نام خودش ثبت شد. در این مجموعه اثری هم از گونتر اوکر (Günther Uecker) می‌بینید، مجسمه ساز آلمانی که عاشق حافظ است و سالها پیش در حافظیه شیراز نمایشگاه آثارش را برگزار کرد.
نمایشگاه «کرنش به حافظ» مجموعه‌ای از اثار این هنرمند است که با الهام از اشعار حافظ خلق شده‌اند. از اندی وارهول (Andy Warhol) هنرمند مطرح هنر پاپ ابتدای قرن بیستم، هم چند اثر مهم در گنجینه وجود دارد. اثری از مکس ارنست (Max Ernst) هم برای ما ایرانی‌ها جالب توجه است. هنرمندی که در بن فلسفه خوانده بود اما نامش به عنوان یک نقاش، گرافیست و مجسمه‌ساز جنبش دادائیسم و سورئالیسم در تاریخ ثبت شد و نقاشی‌هایش روی گچ و بر روی دیوار خانه‌اش در تاریخ هنر معاصر جایگاه خاصی دارد. چند اثر از او در موزه هنرهای معاصر تهران وجود دارد که از تابلوی موزه دوسلدورف زیباترند. کارهای پابلو پیکاسو در این گنجینه هم حسابی دیدنی هستند.
اگر کمی تاریخ هنر خوانده یا علاقمند دیدن آثار هنری باشید، تابلوها و آثار فراوانی هستند که دوست دارید عکس یادگاری با آنها بگیرید ولی حواستان باشد که فاصله نیم‌متری‌تان را با آثار حفظ کنید چون با تذکر موزه‌داران رو به رو می‌شوید. فقط یک اثر وجود دارد که در کف یکی از گالری‌های طبقه دوم می‌بینید. اثری که می‌توانید بر آن راه بروید و برسید به تابلوی جکسون پولاک!
محله ژاپنی‌ها
معروف است که می‌گویند هر جا ببینید گردشگران ژاپنی حضور دارند بدانید، خیلی امنیت بالایی دارد چرا که برای این ملیت، امنیت از هر پارامتر دیگری مهم تر است. دوسلدورفی‌ها به دو دستاورد شهرشان می‌نازند؛ اول به حجم وسیع سرمایه‌گذاری‌های خارجی که طی سال‌های اخیر به این شهر سرازیر شده است و دوم به میراث صنعتی شهر. شاید تا به حال عنوان «محله چینی‌ها» ها را در خیلی از شهرهای دنیا شنیده باشید.
مناطقی که نسبتاً توریستی هم هستند در حالی که عنوان «محله ژاپنی‌ها» چیزی نیست که معمولاً به گوشتان بخورد! اما دوسلدورف بیشترین تعداد شهروندان ژاپنی را در بین شهرهای قاره اروپا، دارد. دومین چیزی که دوسلدورف به آن می‌نازد، میراث صنعتی این شهر است. تا جایی که امروزه صنایع مختلفی را در آن می‌بینید که همه بر مبنای پیشینه قوی شهر در صنعت شکل گرفته‌اند. دوسلدورف مخصوصاً میزبان کمپانی‌های مهمی است که اقتصاد این شهر را در دست گرفته‌اند. مرسدس بنز شش هزار و پانصد شغل ایجاد کرده، کمپانی هنکل جایگاه بالایی دارد و البته این شهر دومین مقصد مهم فعالان فاینانس در آلمان است.
شهردار دوسلدورف سال پیش در مصاحبه‌ای اعلام کرده بود: «20 درصد ساکنان دوسلدورف پاسپورت آلمانی ندارند، 40 درصد باقی مانده هم مهاجرانی هستند که شهروند آلمان شده‌اند. دوسلدورفی‌ها مهمان‌نواز، لیبرال و روشن‌فکر هستند و فرهنگ پذیرا دارند و این برای کمپانی‌های مختلف که مایلند شعبی در قاره اروپا داشته‌باشند، جذابیت‌های زیادی ایجاد کرده است. دوسلدورف مهمترین مقصد سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی در آلمان و سومین مقصد در اروپا (بعد از لندن و پاریس) محسوب می‌شود.»
همه مقاصد برتر گردشگری دوسلدورف
الشتات یا بافت قدیم (Altstadt) در صدر مقاصد گردشگری دوسلدورف است، محله‌ای که پر از گالری‌ها و موزه‌های مهم است. مجموعه هنری راین شمالی-وست فالیا (Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen)، انجمن ایالت غربی آلمان، نورد راین وست فالن (NRW-Forum)، موزه قصرهنر (Museum Kunstpalast)، موزه فیلم (Filmmuseum) و البته گالری‌های پرشماری که در اقتصاد هنر اروپا بسیار فعالند مانند گالری‌های برکنر (Breckner). گالری‌های دوسلدورف مانند گالری‌های بزرگ دنیا در اقتصاد هنر دنیا نقش قابل توجهی دارند و فقط جایی برای نمایش آثار هنرمندان نیستند.
دومین مقصد شما در سفر به دوسلدورف، بندر میدین‌هافن (MedienHafen) باید باشد. رفتار شهر با این بندر قدیمی برعکس رفتاری است که معمولاً شهرهای مهم جهان با بنادر قدیمی‌شان داشته‌اند. دوسلدورفی‌ها از پتانسیل‌های مهم این منطقه به نحو احسن استفاده کرده‌اند و آن را با نیازها و ذائقه شهروندان قرن جدید، مطابقت داده‌اند.
پنج معمار معروف جهان انتخاب شدند تا اینجا هنرنمایی کنند و حالا این بندر تبدیل شده به جایی که گردشگران می‌روند تا ساختمان‌هایش را تماشا کنند، غروب را ببینند و شامی در یکی از رستوران‌های خوبش بخورند و همه این‌ها یعنی مزیتی که ضریب ماندگاری گردشگر را در شهر افزایش می‌دهد اما مهمتر این که در جایی که فقط زباله و نخاله بود، حالا محل بیشتر از 700 کمپانی‌های مهم بین المللی و ملی و هتل معروف الحیات است آن قدر که قیمت زمین‌های منطقه سر به فلک گذاشته است.
سومین گزینه برتر گردشگری در دوسلدورف تفرجگاه ساحلی راین (Rhine embankment promenade) است. یک و نیم کیلومتر از پل اوبرکسل (Oberkassel bridge) تا ساختمان‌های استانداری در قلب بخش تاریخی شهر و شانه به شانه رود راین مسیر پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری ساخته‌اند. از جمله جذابیت‌هایش هم البته وجود 600 درخت زیبا در این مسیر است. این مسیر حدود بیست و سه سال پیش به بهره برداری رسید آن هم همراه با جشن بزرگی که یک میلیون نفر در آن شرکت کردند! حالا اگر گذارتان به این منطقه افتاد می‌توانید خورشید را بر فراز اوبرکسل ببینید، قایق‌ها و کشتی‌های شناور در راین را تماشا کنید.
چهارمین مقصد برتر گردشگری دوسلدورف هم کنیگس‌آله (Königsallee) است. دوسلدورفی‌ها این خیابان دویست ساله یک کیلومتری با عرض بیش از 30 متری را «کو» صدا می‌زنند و پاتوق شهروندان و گردشگران لاکژری‌پسند است. بیشتر از 50 برند مهم دنیا دنیا از جمله کارتیر (Cartier)، کلوین لاین (Calvin Klein)، بولگاری (Bulgari)، جرجیو آرمانی (Giorgio Armani S.p.A)، گوچی (Gucci)، هرمس (Hermès)، تام تیلور (Tom Tailor) و سواروسکی (Swarovski) در این خیابان شعبه دارند. فروشگاههایی که داخل مغازه در ورودی هر کدام یک مامور مسلح ایستاده و انگار که مامور حفاظت از خزانه بانک باشد، همه ورود و خروج‌ها و رفت و آمد بیرون فروشگاه را هم چک می‌کند.
پاساژهای جذاب و فروشگاه‌های پرزرق و برق و البته اتومبیل‌های گران قیمت آخرین مدل کمپانی‌های بزرگ همه را می‌توانید در سمت شرقی خیابان ببینید حتی کافه‌هایی که شما را به دیدن و دیده‌شدن دعوت می‌کنند! سمت غربی هم مخصوص هتل‌های لوکس است. تئاتر، سالن اپرا، مجموعه گنجینه هنر دوسلدورف و مجموعه تجاری استیلورک همه در همین منطقه قرار دارند.
قصر قرن 18امی اشلاس بنرات (Schloss Benrath) سه موزه دارد که دیدنشان برای علاقمندان هنر و تاریخ و علم غنیمت است. از میان بقیه جاذبه‌های گردشگری شهر هم می‌توان به باغ ژاپنی نُردپارک ( Nordpark's Japanese Garden ) و پارک هوف گارتن ( The Hofgarten) اشاره کرد و البته ساختمان‌های نویرزالهوف و گری (Neue Zollhof and the Gehry Buildings) که انگار در جدال با جاذبه زمین هستند و شبیه ظرفی از ژله با رنگهای سفید و قرمز و پنجره‌های فراوان! در کنار این ساختمان‌ها هم برج راین را می‌بینید که 240 متر ارتفاع دارد و به رستوران گردان و بزرگترین ساعت دیجیتالی جهان که بر بدنه‌اش قرار دارد، معروف است.
