گزارشی از کارگاه فهم معماری ایران- پنجره‌ای به شوشتر
کارگاه‌های آموزشی، حلقه‌ی مفقوده‌ی نظام آموزش دانشگاهی کشور
باید دانشجوی علوم پایه باشی، باید کلاس‌های دو ساعت و نیمه‌ی جبر را
گذرانده باشی و دلت لک زده باشد برای یک کار گروهی. آن وقت است که لذت یک
کارگاه سه روزه، لذت دیدار گروهی از یک شهر و بعد انجام یک پروژه‌ی گروهی
در مهلت کوتاه یک شب تا صبح و ارائه‌ی اثر در فضای خنک و دلپذیر یک تونل
زیرزمینی تاریخی را با تمام وجود خواهی فهمید.
کارگاه فهم معماری ایران- پنجره‌ای به شوشتر- رویدادی بود که از سی و یکم فروردین ماه تا دهم اردیبهشت ماه در شهر تاریخی شوشتر برگزار شد. و من تنها خبرنگاری بودم که از چند روز پیش از شروع این رویداد و بعد تا یازدهمین و آخرین روز برگزاری این اتفاق مهم برای یک شهر کهن در سایه‌ی فراموشی، در شوشتر حضور داشتم و کارگاه‌ها، نشست‌ها، بازدیدها و دریافت‌های معماران و دانشجویان معماری را دیدم. رفته بودم که روایت کنم.
مهندس
وحید قاسمی، مدیر مرکز رویدادهای معماری ایران و دبیر کارگاه فهم معماری
ایران- پنجره‌ای به شوشتر- در آئین گشایش این کارگاه گفت:«امروز فرصتی
فراهم شده تا از پنجره‌ی شوشتر به جهان معماری ایران نگاه کنیم و از آن
منظر جهان معماری را (هم از بعد صورت و هم از بعد معنا) بیشتر بشناسیم پس
زانوی ادب در برابر شوشتر می‌زنیم و امیدواریم این پنجره از اقصی نقاط
ایران باز شود.» این جملات آغازی بود برای برپایی رویدادی بزرگ در یک شهر
تاریخی به دست فراموشی سپرده شده. آغاز یازده روز میزبانی شوشتر از صدها
علاقمند و فعال عرصه‌ی معماری.
آموزش معماری، در خنکای ساباط‌ها
اولین
گروه پذیرفته شدگان در کارگاه فهم معماری ایران- پنجره‌ای به شوشتر- که
بالغ بر 120 نفر بودند به همراه اساتید هیئت علمی، دستیاران آموزشی،
میهمانان ویژه و با همراهی راهنمایان محلی در اولین روز اردیبهشت ماه،
دیدار سه روزه‌شان را از شوشتر، آغاز کردند. به سه گروه 40 نفره تقسیم
شدند. در روز اول به همراه اساتید، دستیاران آموزشی و راهنمایان محلی از
سه مسیر مختلف به دیدار آثار تاریخی شوشتر رفتند. مسجد و خانه و حسینیه
شیخ را دیدند.
عکاسی
کردند، کروکی کشیدند، طراحی کردند. با مرد صاحب‌خانه، به درون شوادان خانه
رفتند و مرد برایشان از کودکی‌هایش در این زیرزمین‌ها خنک چند طبقه که به
خانه‌های دیگر محله هم مرتبط بوده، گفت. بعد از ساباط‌ها گذشتند و از
خنکای سایه‌ی این کوچه‌های سقف‌دار در گرمای روزهای شوشتر، لذت بردند.
داستان‌ها و افسانه‌های راجع به پل‌بند گرگر، بند میزان، نهر داریون، قلعه‌ی سلاسل و بند شادروان را از زبان اساتیدشان شنیدند و حمام خان و مسجد جامع را از نزدیک دیدند. پایان بخش این دیدار یک روزه، تجمع گروه‌ها در سرای افضل بود. هر گروه در گوشه‌ای از این سرای تاریخی گرد هم آمدند و درباره‌ی دریافت‌هایشان به بحث و گفتگو پرداختند.
در
روز دوم، هر گروه سه نفره، خود به دنبال تکمیل دریافت‌هایش از شوشتر
شتافت. این معماران حال و آینده از صبح تا عصر وقت داشتند که در کوچه پس
کوچه‌های شوشتر بگردند و دریافت‌هایشان را تکمیل کنند. عصر روز دوم همه در
خانه‌ی تاریخی مرعشی گرد هم آمدند تا در نشستی با حضور فرشته احمدی،
نویسنده و معمار و حبیب احمدزاده، فیلم‌نامه نویس و پژوهشگر شوشتری،
درباره‌ی معماری و ادبیات بشنوند.
پس
از آن، هر گروه وقت داشت تا ظهر سوم اردیبهشت ماه، دریافت‌هایش از شوشتر
را که شامل متن، عکس، طراحی دست آزاد، فیلم و ... بود، تدوین کند. صبح روز
سوم، دیدن هتل محل اقامت بچه‌ها، دیدنی بود. هر گوشه از سالن طبقه‌ی دوم،
تالار طبقه‌ی اول، و راهروهای هتل کشت و صنعت، را که نگاه می‌کردی،
بچه‌هایی را می‌دیدی که دور هم نشسته‌اند، یکی تایپ می‌کند، یکی عکس‌ها را
ویرایش می‌کند، یکی خواب است و .... ناهار را که می‌خورند، نوبت به
ارائه‌ی کارها می‌رسد.
همه به تونل زیرزمینی داریون می‌آیند. تونلی که از زیر قلعه سلاسل می‌گذرد و فضای خنک و دلپذیر آن که روزگاری محلی برای تفریح مردم در روزهای گرم شوشتر بوده، حالا محلی می‌شود برای ارائه‌ی دریافت‌های معمارانه از شوشتر. هر گروه چهل نفره در گوشه‌ای از تونل گردهم می‌آیند تا بچه‌ها در گروه‌های سه نفره، دریافت‌هایشان را بازگو کنند. یکی از سایه‌ها در شوشتر می‌گوید. یکی به دنبال مشبک رفته.
یکی
از آب و آبشارها و شوادان‌ها می‌گوید و گریه، نمی‌گذارد متنش را تا انتها
بخواند. گروه بعدی، یک فیلم تهیه کرده‌اند و ... ساعتی بعد که ارائه‌ها به
پایان رسیده، اساتید هر گروه، سه گزارش را انتخاب می‌کنند تا این کارهای
برگزیده، در مراسم اختتامیه که یک ساعت بعد در تالار فرهنگ شوشتر برگزار
می‌شود، این بار برای همه‌ی 120 نفر و حاضران در اختتامیه، ارائه شوند. به
این ترتیب، عصر روز سوم، اختتامیه‌ی اولین دوره‌ی کارگاه فهم معماری
ایران- پنجره‌ای به شوشتر- با اهدای تندیس و سه سکه‌ی بهار آزادی به هر
کدام از سه گروه برگزیده و تقدیر از دو اثر، به پایان می‌رسد.
پس از آن، کارگاه دو روزهای به نام «رویا»، با هدف صحبت درباره‌ی رویایی
که برای آینده‌ی شوشتر متصور است و با حضور صد و پنجاه نفر از دانشجویان و
علاقمندان معماری از استان خوزستان، برگزار می‌شود. برای نشست «ادبیات و
معماری» همه به خانه‌ی زیبای مستوفی می‌روند تا همان‌طور که روی تخت‌ها،
زیر درخت‌های نخل، کُُُُُنار و انار و روبه‌روی دیوار شفافی که صدها سال
پیش، امکان منحصر به فرد تاجر صاحب‌خانه بوده برای رصد کشتی‌های روی نهر
«داریون» و آمد و شد روی پل‌بند «شادروان»، بنشینند و میهمانان نشست،
مینو فرشچی و علی خدائی، درباره‌ی ردپای معماری در ادبیات و سینما با آنها
سخن بگویند.
پس از آن، نشست «معماری معاصر» با حضور مهندس محمود درویش، مهندس شهاب‌الدین ارفعی، دکتر حمید شایان، مهندس علی اعطاء و مهندس ستاره اردوبادی و با موضوع «شوشتر نو» در خانه‌ی زیبای مرعشی برگزار می‌شود. بازدید نیم‌روزه از شوشتر اولین برنامه‌ی روز دوم است و پس از آن، «عکاسی معماری» با حضور جاسم غضبانپور و مهندس شهاب‌الدین ارفعی در خانه‌ی مستوفی و نشست معماری معاصر دو، در خانه‌ی مرعشی، فصل پایانی دومین کارگاه فهم معماری ایران در شوشتر است.
مرکز رویدادهای معماری ایران وابسته به مؤسسه فرهنگی هنری صبا ـفرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، هفتم اردیبهشت ماه، سومین مراسم افتتاحیه رسمی را برای دومین گروه پذیرفته‌شدگان در کارگاه فهم معماری ایران، برگزار می‌کند تا این بار هم صد و بیست نفر از دانشجویان و تحصیل‌کردگان رشته‌ی معماری یا رشته‌های مرتبطی مانند باستان‌شناسی و شهرسازی، طی سه روز به دیدار شوشتر بشتابند، معماری تاریخی شوشتر را بفهمند و دریافت‌هایشان را ارائه نمایند.
نمایش مستند زیبای «داستان آب» کاری از فرشاد فدائیان، آغاز دریافت گروه
دوم از شوشتر است. پس از آن، بازدید جمعی و گروهی دو روز اول، برگزاری
جلسه‌ی کرکسیون آثار هر گروه با اساتیدشان و نشست «معماری و موسیقی» که با
حضور احمد صدری، محقق و پژوهشگر موسیقی، جهانگیر نصری اشرفی، محقق و
پژوهشگر موسیقی، محمدباقر محب‌زاده، شاعر برجسته‌ی شوشتر و استاد کاظم
اهلی، نوازنده نی، برای سومین گروه شرکت‌کنندگان در کارگاه فهم معماری
ایران- پنجره‌ای به شوشتر- در خانه‌ی تاریخی مرعشی برگزار و با استقبال
خوب حاضران رو به رو می‌شود.
باز هم روز سوم و ارائه‌ی کارها در فضای خنک و دلپذیر تونل داریون فرا می‌رسد و این بار آثار برگزیده در مراسمی ارائه می‌شوند که به مناسبت پایان کارگاه فهم معماری ایران- پنجره‌ای به شوشتر- با حضور اساتید و شرکت‌کنندگان کارگاه دوم، مسئولان استان خوزستان، محمدعلی شیخ و محمدباقر محب‌زاده، دو چهره‌ی ماندگار شوشتر و جمعی از مردم این شهر برگزار می‌شود. و این گونه، یازده روز میزبانی شهر کهن شوشتر به پایان می‌رسد.
کارگاه فهم معماری؛ خاطره‌ای برای بازگشت، فرصتی برای خودباوری
از دکتر محمدرضا رحیم زاده که دو بار در طی یازده روز برگزاری کارگاه‌ها به شوشتر آمد و راهنمایی سه روزه‌ی دو گروه چهل نفره را برعهده داشت، فایده‌ی چنین کارگاه‌هایی را می‌پرسم. می‌گوید:« مشکلی که وضع آموزش معماری در کشور ما دارد، این است که مسایل معماری کشور ما اصلاً در آموزش معماری مطرح نمی‌شوند. به نظر من این کارگاه‌ها سعی می‌کنند آن بخشی که در آموزش معماری مغفول باقی مانده را پر کنند و باعث می‌شوند که دانشجویان معماری به سرزمین‌شان توجه کنند. در حقیقت با معماری به آن معنای عمیقش آشنا می‌شوند.
ولی
خب ما از این نمونه کارگاه‌ها کم داریم. از طرف دیگر برای مردم شهر هم
فوایدی دارد. من قبل از این هم در شوشتر کار کرده‌‌‌ام و احساس کرده بودم
که مردم می‌دانند که در جای ارزشمندی زندگی می‌کنند ولی خودباور نیستند و
کمی متزلزلند.
این کارگاه‌ها در خودباوری اهالی شهرهایی که معمولاً در سایه قرار گرفته‌اند، موثرند. از طرفی برای دانشجوهای شرکت‌کننده هم می‌تواند خاطره‌ای درست کند که سال‌ها بعد برگردند و خدمتی انجام دهد. مثلاً موضوع پایان‌نامه‌اشان را در رابطه با این جا تنظیم کنند. همین باعث می‌شود، اسم چنین شهرهایی بیشتر و بیشتر مطرح شود و شوشتر و شهرهایی مثل شوشتر، به مرور به جایگاهی که باید داشته باشند، برسند.»
به
گفته‌ی ياسر صادقي اردستاني، قائم مقام دبیر کارگاه فهم معماری ایران، اين
کارگاه به همت مرکز رويدادهاي معماري ايران و با مشارکت سازمان‌های مختلف
استان خوزستان و شهر شوشتر از جمله استانداري خوزستان، سازمان ميراث
فرهنگي و گردشگري استان خوزستان، فرمانداري شوشتر، انجمن شوشتري‌هاي
خوزستان (دفتر اهواز)، مرکز اطلاع‌رساني و گردشگري آثار تاريخي شوشتر
(پرديس مستوفي)، شهرداری و شورای شهر، اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شوشتر،
دانشگاه آزاد اسلامی واحد جامع شوشتر و حمایت‌های مالی و معنوی مردم شوشتر
برگزار شده است. او برگزاری چنین کارگاه‌هایی را گام مهمی در جهت ترويج
فرهنگ معماری می‌داند.
مهدی تمیزی مدیر روابط عمومی کارگاه فهم معماری ایران هم برگزاری نشست‌های علمی در ابنیه‌ی تاریخی: خانه‌ی مستوفی، خانه‌ی مرعشی و سرای افضل، برپایی نمایشگاه «داستان شوشتر» در محوطه‌ی قلعه سلاسل و تونل زیرزمینی داریون، نمایش بخش شوشتر از مجموعه مستند بنادر گمشده کاری از بهزاد وزیری، پخش مستند «داستان آب» کاری از فرشاد فدائیان، نمایش پویانمایی درباره‌ی شوشتر، تنظیم و پخش قسمت شوشتر سفرنامه‌ی ابن‌بطوطه با صدای مهندس سید محمد بهشتی و ساخت تصنیف شوشتر با شعری از استاد محب‌زاده شوشتری را از جمله برنامه‌های ویژه‌ی کارگاه فهم معماری ایران- پنجره‌ای به شوشتر عنوان می‌کند.
حضور
اساتید برجسته‌ی معماری از جمله: ناصر نوروز‌زاده چگيني، كارشناس ارشد
سازمان ميراث فرهنگي و صنايع دستي و گردشگري، مهدی حجت، عضو هیأت علمی
پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران، محمدرضا رحيم‌زاده، عضو هيات علمي
دانشكده معماري و شهرسازي دانشگاه شهيدبهشتي، محمدرضا اوليا، عضو هيات
علمي دانشكده هنر و معماري دانشگاه يزد، زهرا اهري، عضو هيات علمي دانشكده
معماري و شهرسازي دانشگاه شهيد بهشتي، ناديه ايماني، عضو هيات علمي
دانشكده معماري و شهرسازي دانشگاه هنر تهران، هادی ندیمی، عضو هیأت علمی
دانشکدة معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی، عادل فرهنگي شبستري،
كارشناس‌ارشد سازمان ميراث فرهنگي و صنايع دستي و گردشگري كشور و مدرس
دانشگاه‌ها و ... نیز از ویژگی‌های کارگاه فهم معماری ایران- پنجره‌ای به
شوشتر- بود و البته در این بین، نکته‌ی مهم اینجاست؛
این
که مردم و مسئولان یک شهر، دست به دست هم بدهند، بیش از 10 روز، میزبان
جمعیتی بالغ بر 700 نفر از سراسر کشور باشند، وسایل و امکانات لازم را به
رایگان در اختیار این جمعیت قرار دهند و هدف‌شان، شناخت و شناساندن شهر
کهن‌شان باشد، جای تقدیر، تحسین و الگوبرداری دارد. از طرفی، جای خالی کار
گروهی و مفاهیمی مانند «کارگاه» و «کار عملی» در برخی از رشته‌های
دانشگاهی ما به شدت احساس می‌شود پس می‌توان با توجه بیشتر به رویدادهایی
این چنین، بستر مناسبی فراهم ساخت تا دانشجویان رشته‌های دیگر نیز از
ابزارهایی مانند کارگاه، کار گروهی و کار عملی متناسب با رشته‌ی
تحصیلی‌شان بهره‌مند شوند.
