سرزمین من
زمان انتشار: ویژه نامه نوروز ۱۳۹۲
آدرس: مجله سرزمین من، ماهنامه ایران شناسی و ایرانگردی، صفحات راهنمای سفر
نوروز در نصـف جـهان
راهنمایی کوچک برای گشت و گذار در جاذبههای تاریخی و طبیعی اصفهان
برای از اصفهان نوشتن، صبر، زمان و فضایی در قد و قواره شهری که «نصف جهان» میخوانندش، لازم است. شهری که به رودی زاینده، زنده است. شهری که پای پلهای منحصر به فرد و باشکوهش در آب زنده رود و دل گنبدهای فیروزهایاش به آسمان آبی گرم است.
کتاب تاریختان را در اصفهان ورق بزنید. ردپای سلسلهها و دورههای تاریخی زیادی را اینجا در گوشه گوشه نصف جهان، میبینید هر چند که رد پای صفویان و پایتختی این شهر در آن دوران، آنقدر پررنگ است که در نگاه اول ممکن است تاریخ کهن این شهر به نظرتان نیاید. چهلستون، منارجنبان، منار علی، منار ساربان، مسجد جامع عتیق، پلها و ... برای دیدن اصفهان، کتاب راهنما بردارید. مسیرتان را انتخاب کنید و راه را آغاز. به هر حال به میدان نقشجهان میرسید. یک روز کامل، کم است برای دیدن مسجد امام، مسجد شیخلطفاله، عالیقاپو، بازار، سردر قیصریه و عصارخانه شاهی. اصفهان را هم باید در روز دید و هم در شب. چه میدان نقش جهان باشد، چه پلها و چه کوچههای سنگفرش جلفا با کافههای ریز و درشن، هر کدام، شب، حس دیگری دارند.
در چهارباغ قدم بزنید. از بالای کوه صفه تمام شهر را ببینید یا زیر پل خواجو بنشینید و از آواز مردانی که میخوانند: «امشب در سر شوری دارم/ امشب در دل نوری دارم» لذت ببرید. اینجا نصف جهان است.
نکته زایندهرود که زنده باشد
همیشه میگفتند بهترین موقع برای دیدن اصفهان، اردیبهشت یا اواسط پاییز است. اما حالا که زندهرودش را به رودی فصلی تبدیل کردهاند، باید گفت، بهترین فصل برای درک اصفهان، فصل زنده شدن «زاینده رود» است. هر زمان که شنیدید زاینده رود، زنده شده، یک لحظه هم تامل نکنید. چمدانتان را ببندید و بهشت اصفهان را دریابید.
چطور برسیم؟ همه راهها به اصفهان ختم میشوند
اتوبوس: اصفهان سه ترمینال در سه گوشه شهر دارد. ترمینال کاوه در شمال شهر، ترمینال صفه در جنوب شهر و ترمینال جی که تقریباً در مرکز شهر قرار دارد. برای تهران معمولاً در همه ساعات شبانهروز از دو ترمینال صفه و کاوه انواع اتوبوسهای اسکانیا، دو لوکس و ویآیپی از شرکتهای مختلف سیر و سفر، همسفر، پیک صبا و ... وجود دارند.
هواپیما: از فرودگاه بینالمللی شهید بهشتی اصفهان تقریباً همه روزه در ساعات مختلف، پروازهایی به تهران انجام میشوند. به جز این، در روزهای خاص پروازها به مشهد، اهواز، آبادان، عسلویه، بندرعباس، بغداد، کویت و شهرهای دیگر وجود دارد.
قطار: از بهمنماه 91، قطار اصفهان به تهران، فقط در تاریخهای فرد ساعت 22:30 با بلیط 18هزار و 500 تومانی مسافران اصفهان را به تهران میرساند و ساعت 23 در مسیر برگشت حرکت میکند. مشهد-اصفهان و بندرعباس-اصفهان دو مسیر ریلی دیگر هستند که به اصفهان منتهی یا از آن آغاز میشوند.
خودروی شخصی: جادههای منتهی به اصفهان، معمولاً جادههای خوبی هستند. از تهران تا اصفهان همه جاده دو باند است. جاده قدیم از سلفچگان به اصفهان میرسید ولی جاده جدید کاشان را سریعتر به اصفهان وصل میکند.
از دست ندهید از مشق تا پرواز!
باغ پرندگان: ممکن است در تمام زندگیتان یک حیوان اهلی را هم در دستانتان نگرفته باشید. ممکن است در کودکیتان تمام جوجههای سبز و سفید و قرمزی را که بچههای همسایه بر سر داشتن و بغل کردنشان دعوا داشتند، از فاصلهی حداقل یک متری فقط تماشا کرده باشید و هیچ وقت حسرت داشتن یک پرنده روی دلتان نمانده باشد اما شک ندارم که در هر صورت باغ پرندگان برایتان جذاب خواهد بود.
پرندههای کوچک و بزرگ از کنار پایتان رد میشوند، پلیکانها با سر و صدا روی سطح آب برکه سر میخورند، قوهای مشکی جیغکشان دنبال هم میکنند؛ فلامینگوها کنار هم روی یک پا ایستادهاند و حتی ممکن است ناگهان یک حجم سفید که اگر نوک قرمزش را نمیدیدید، حتماً با پشمک یزدی اشتباهش میگرفتید، از کنار پایتان رد شود.
یکی از تفریحگاههای طبیعی جذاب اصفهان، باغ پرندگان است. این مجموعه در کنار باغ پروانهها، واقع در پارک ناژوان، فقط چهار روز در سال (28ام ماه صفر، تاسوعا، عاشورا و 21ام ماه رمضان) تعطیل است. در باقی روزهای سال میتوانید هر روز بین ساعت 8 صبح تا 16:30 در نیمهی اول سال و تا 18:30 در نیمهی دوم سال، به این باغ سر بزنید. به پرندهها، به هیچ وجه غذا ندهید؛ چه نان خشک و چه پفک! کمی صبر کنید. خوب تماشا کنید و گوش بدهید.
این چهار توصیهای است که اگر جدی بگیریدشان، گشت و گذارتان لذت بخشتر و مفیدتر خواهد بود. اگر کمی صبر کنید، دنبالشان ندوید و بهشان دست نزنید میتوانید عکسهای فوقالعادهای از پرندههایی که خیلی شاعرانه به دوربینتان نگاه کردهاند، بگیرید.
مدرسه چهارباغ: یکی از بناهای تاریخی اصفهان که نباید از دست بدهید، مدرسه چهارباغ در خیابان چهارباغ عباسی، نبش خیابان آمادگاه است. جایی که مخصوصاً اگر خانم باشید، فقط سیزده روز نوروز فرصت دیدنش را دارید چرا که این مدرسه، حوزه علمیه است و در باقی روزهای سال محل درس و بحث. البته در نوروز هم ردپای این «محل درس بودن» را بر دیوار حجرههای مدرسه میبینید. مدرسه در ایان نوروز از 9 صبح تا نماز مغرب و عشا برای بازدید عموم باز است البته وقت نماز ظهر، نیم ساعتی، درهایش را میبندند و بعد دوباره باز میکنند.
در بدو ورود، در اصلی را به دقت تماشا کنید؛ دری خوشنقش و نگار که قلمزنی و نقرهکاری قابل توجهی دارد. وارد حیاط چهارگوش بشوید، چهار حیاط خلوت، ایوانها، گنبد و منارهها، محراب، منبر یکپارچه مرمرین، سنگابها، ساعت آفتابی، خجره مخصوص شاه سلطان حسین و انواع کاشیکاریها که مدرسه چهارباغ را به موزه کاشیکاری معروف کرده، همه از جمله دیدنیهای این مدرسهی آرامِ آبیِ دوستداشتنی هستند.
چه بخریم کار دست استاد
خوردنی: گز معروفترین سوغات اصفهان است. شرکتهای مختلفی این شیرینی خوشمزه را تولید میکنند که معروفترینشان «گز کرمانی» است. پستهای، بادامی، مخلوط پسته و بادام و شکلاتی از جمله معروفترین طعمهای گز و سکهای، آردی، لقمهای و کاغذی از جمله معروفترین انواع عرضه گز هستند.
«گز کرمانی» یکی از معروفترین و قدیمیترین برندهای گز اصفهان است که میتوانید تا 2 ماه در یخچال نگه دارید. «پولکی» شیرینی ترد خوشمزهای است که اصفهانیها عادت دارند به جای قند، با چای بخورند. طعمهای مختلف زعفرانی، شکلاتی، لیمو عمانی و پستهای از جمله پرطرفدارترین طعمهای پولکی هستند.
صنایع دستی: پارچههای رومیزی و روتختی قلمکار از جمله بهترین سوغاتیهای اصفهان هستند. بهترین این پارچهها را در بازار قیصریه (ضلع شمالی میدان نقش جهان) میتوانید پیدا کنید. قیمت پارچههای قلمکار به قدمت، نوع طرح و ثابت بودن یا نبودن رنگ پارچه، بستگی دارد. برای خریدن پارچه قلمکار به ثابت بودن یا نبودن رنگهایش توجه کنید. بعضی از پارچهها رنگ طبیعی دارند و برخی رنگ غیرطبیعی اما ثابت بودن رنگها به روش کار استاد کار بستگی دارد. ظروف قلمکار و مینای اصفهان هم طرفداران خودشان را دارند.
بهترین و متنوعترین این ظروف را میتوانید در مغازههای بازار میدان نقش جهان و کوچه پشت مطبخ، پیدا کنید. صنایعدستی نقره هم هر چند گراناند اما طرفداران زیادی دارند. خیلیها صنایع دستی نقره فروشگاه «امیر اهتمام» در خیابان استانداری را به عنوان ظروف پذیرایی و البته المانهای دکوراتیو برای منازل انتخاب میکنند.
کجا بگردیم؟ به موازات رودخانه
جذابیتها و دیدنیهای اصفهان، در سرتاسر شهر و البته بیشتر در مرکز این شهر پراکندهاند.
میدان نقش جهان: زیباترین میدان ایران و یکی از معروفترین جاذبههای دیدنی اصفهان، نیازی به معرفی ندارد. میدانی با چندین اثر تاریخی مهم از حمله مسجد شیخلطفالله، مسجد امام، عالی قاپو، سردر و بازار قیصریه. وارد خیابان استانداری هم که بشوید، کاخ زیبای چهلستون و موزه هنرهای معاصر اصفهان را میتوانید ببینید.
پلها: پلهای اصفهان از جمله مهمترین جاذبههای تاریخی این شهر هستند. به ترتیب از شرق اصفهان شروع کنید؛ اول پل «شهرستان» است که قدمتش به دوره ساسانیان میرسد و از این لحاظ فقط دو رقیب دارد یعنی پل شوشتر و پل دزفول. دومین پل تاریخی در این مسیر، «خواجو» است مربوط به زمان شاه عباس دوم صفوی؛ پلی که باید شیرهای سنگی دو طرف و شاهنشینهایش را با دقت بیشتری تماشا کنید. شاه عباس اول، پل «جویی» را ساخته است؛ پلی که در میان مردم به «پل چوبی» معروف است.
همینطور که به راهتان ادامه بدهید، به «سی و سه پل» 400 ساله میرسید؛ پلی که چهارباغ بالا را به چهارباغ عباسی متصل میکند. بعد باید پلهای جدید آذر و فلزی را رد کنید تا به پل تاریخی صفوی «مارنان» برسید. تمام دو طرف حاشیه زایندهرود، از پل شهرستان تا مارنان را پارکها و فضاهای سبز تشکیل میدهند پس خیلی راحت یک پیادهروی تاریخی را برای دیدن این پلها ترتیب بدهید.
مسجد جامع: یکی از مهمترین بناهای اصفهان، مسجد جامع است. میتوانید در بازار قدم (واقع در میدان امام علی (ع) بگردید و بعد برسید به ورودی 200 ساله بنا؛ مسجدی که هنوز بعد از چند صد سال، بیشتر از آن که «موزه» و «محل بازدید» باشد، «مسجد» است. همه روزهای سال میتوانید برای بازدید از این بنا بروید فقط حواستان باشد که اگر وقت نماز ظهر یا مغرب بروید، درهای فضاهای داخلی بستهاند و نمیتوانید گنبد تاجالملک، گنبد نظامالملک یا بقایای ستون 1400 ساله را ببینید.
«مسجد جامع» موزهای است از هنر معماری سلسلههای مختلف تاریخ ایران. میتوانید از آفتاب به سایه ایوان صاحب پناه ببرید و در دلتان به سلجوقیان که 10 قرن پیش فضای ستوندار شبستانی (طرح مساجد عربی) بنا را به مسجد چهار ایوانی (طرح ویژه بناهای ایرانی) تبدیل کردند، آفرین بگویید. گچبریهای محراب 700 ساله اولجایتو، خوش سلیقگی ایلخانی را برایتان مسجل میکندکند. مصلی مظفری، شبستان تیموری، سکوی آجری قاجاری، شبستان صفوی و ... دیدنیها بسیارند.
تالار اشرف: تالار اشرف یکی از بناهای تاریخی اصفهان است که کمتر دربارهاش شنیدهایم. بنایی که به گفته دکتر شاهین سپنتا، بارها به دور از چشمان مردم، تا مرز ویرانی کامل رفته است اما سرانجام بخشهایی از آن نجات پیدا کرده و تا امروز باقی مانده است. تزئینات داخلی ممتاز این بنای صفوی، ویژگیای است که باعث شده درهای بنا به روی عموم باز نباشد و دیدار از آن، منوط به کسب اجازه و در گروههایی با مجوز استانداری اصفهان، صروت گیرد.
این بنا که تالاری بزرگ با سقف قوسی بلند و تزئینات نفیس مقرنسکاری و قطاربندی با پوشش زرنگار و گچبریهای رنگین دارد، در محدوده تاریخی دولتخانه صفوی در نزدیکی رکیبخانه، تالار تیموری، توحیدخانه و کاخ چهلستون قرار داشت و حالا در غرب خیابان استانداری، در محدوده باغ استانداری اصفهان واقع است.
سردر جورجیر: امکان ندارد از کوچه باغفلندرها، در ضلع شمال غربی مسجد حکیم، عبور کنید و چشمانتان با تعجب روی سردر دیلمی جورجیر نماند. سردری که تنها یادگار به جامانده از مسجد جامع جورجیر (مسجد جامع صغیر) و نمونهای برگزیده از آجرکاری و گرهسازی به سبک رازی از دوران سلجوقیان است. دوربینتان را بردارید و در گوشه، گوشه این سردر آجری با نقش و نگارهای متنوع، قابهایی دوستداشتنی پیدا کنید. حواستان مخصوصاً به قوس شکنج با کنگره بزرگ یازده پر بالای سردر، نقوش چلیپای ایرانی و کتیبههای به خط کوفیاش باشد. این سردر در سال 1335 به راهنمایی دکتر لطفاله هنرفر از زیر قشری از کاهگل بیرون آوردهشد اما هنوز هم آن چنان که باید، دیده و درک نشده است.
نکته: محورهای تاریخی و فرهنگی
برای گردش در اصفهان، میتوانید از مسیرهای تعریف شده هم استفاده کنید؛ محور تاریخی فرهنگی جویباره (میدان قیام تا خیابان سروش)، محور تاریخی فرهنگی حسنآباد (میدان نقش جهان تا چهارراه نقاشی)، محور تاریخی فرهنگی دردشت (میدان قیام تا چهارراه ابن سینا)، مجموعه تاریخی فرهنگی مذهبی تخت فولاد (خیابان دهش تا خیابان سعادتآباد)، مجموعه تاریخی فرهنگی مسجد سید (بازار درب کوشک تا میدان شهدا) و محور تاریخی فرهنگی جلفا (چهارراه توحید تا خیابان محتشم کاشانی).
کجا بمانیم؟ از سوئیت صفوی تا چادر سفری
نصف جهان است و انواع هتلها، مهمانسراها، خانهها و چادرهای اجارهای. از 28 اسفند ماه ستاد تسهیلات نوروزی استان اصفهان، شروع به فعالیت میکند.
مسافران نوروزی میتوانند با شماره 137 اداره ارتباط مردمی شهرداری اصفهان تماس بگیرند و اطلاعات مختلف گردشگری و اسکان را از این طریق و یا کیوسکهایی که در سطح شهر فعال هستند، دریافت کنند. اگر به سایت اداره کل میراث فرهنگی اصفهان هم سر بزنید، میتوانید اطلاعات زیادی درباره آثار دیدنی شهر و محلهای اقامت پیدا کنید.
اصفهان پارکهای زیادی دارد که به نظر محلهای خوبی برای چادرزدن میآیند اما ستاد اسکان مسافران نوروزی هر سال 3،4 مکان مشخص را در سطح شهر به چادرزدن اختصاص میدهد و در باقی پارکها ممنوعیت برپاکردن چادرهای مسافرتی برقرار است. «باغ غدیر» یکی از محلهای مجاز برای چادر زدن است و البته چادرهای مسافرتی را هم در این محل کرایه میدهند و امکانات مختلفی برای مسافران در نظر میگیرند.
هتلها: هتل عباسی کاروانسرای صفویای است که حالا هتل 5 ستاره گرانی شده با «آپارتمان 2خوابه برای ۴ نفر»، «آپارتمان 3خوابه برای ۶نفر»، سوئیت صفوی، سوئیت قاجار و اتاقهای مختلف. قیمت اقامتگاههای این هتل بین 140 تا 600 هزار تومان است.
مهمانپذیرها: هاستلها (مهمانپذیرهای) اصفهان بیشتر در چهارباغ، خیابان تختی و مسجد سید واقع شدهاند. قیمت یک شب اقامت در این اقامتگاهها بین 18 تا 50 هزار تومان در نوسان است. مرمر (خیابان کچه پاساژ کازرونی) و کاخ ( میدان امامحسین، جنب پمپ بنزین) از جمله ارزانترین مهمانپذیرها هستند که میتوانند فقط یک جای خواب در اختیارتان قرار دهند. باقی مهمانپذیرها هم به تناسب امکاناتی مثل حمام و سرویس بهداشتی داخل اتاق، قیمتهای متفاوتی دارند.
چه بخوریم؟ شکمگردی در نصف جهان
بریان: از جگر سفید و گوشت چرخشده گوسفند درست میشود. غذایی چرب و پرانرژی است. با انواع مغزها و سبزیجات تزئینش میکنند. با نان و ریحان میخورند و آبگوشت هم دارد که با کشک و ترید، خوشمزه است. البته در برخی رستورانها به دو صورت رژیمی و غیررژیمی سرو میشود. بهترین بریانی شهر، «بریانی اعظم» است. البته رستوران شهرزاد و طباخی «نان و ریحان» هم در این زمینه حرفهایی برای گفتن دارند.
خورش ماست: دسر خوشمزهی اصفهانی است که با گوشت گردن، ماست و زعفران درست میشود. بیشتر رستورانهای شهر و البته در برخی فروشگاهها (مثل هایپرمارکت) به صورت بستهبندیشده به فروش میرسد. هر چه شیرینتر، کشدارتر و زعفرانیتر باشد، مرغوبتر است. به دو روش سرد و گرم پخته میشود. در روش اول تا دو روز بعد از پخت، قابل خوردن است و در روش دوم، تا یک هفته. خانمهای اصفهانی، در خانه هم این دسر را درست میکنند اما مشکل اینجاست که نیم ساعت باید مخلوط گوشت و ماست را روی حرارت گاز، به آرامی هم بزنند برای همین خیلیها رنج پختنش را به جان نمیخرند!
قیمهریزه نخودچی: خوراکی است که از گوشت چرخکرده، تخممرغ، سیبزمینی و گوجه فرنگی تهیه میشود. این غذا در منوی رستورانهای سنتی مانند جارچیباشی در خیابان حکیم و البته قهوهخانه خواجه در بازار اصفهان، وجود دارد.
حلیم بادمجان: غذایی که از بادمجان و کشک و گوشت تهیه میشود. نوع مرغوبش بوی زردچوبه نمیدهد، کش میآید و طعم ملسی دارد. «طباخی نقش جهان» در خیابان سیدعلی خان، یکی از معروفترین جاهایی است که میتوانید حلیم بادمجانش را با لذت بخورید.
حلیم شیر و عدسی: اصفهانیها به عنوان صبحانه، حلیم شیر و عدسی میخورند. غذای خوشمزهای که بیشتر، صبح روزهای تعطیل در طباخیها پخته میشود ولی در باقی روزهای هفته هم میتوانید سراغش را بگیرید.
دوغ و گوشفیل: خوردنی غریب اصفهانی است که در میدان نقش جهان و قهوهخانه «خواجه» میتوانید خوشمزهترینهایش را پیدا کنید. تجربه مزه شور دوغ محلی و شیرین گوشفیل به طور همزمان آنقدرها هم که به نظر میآید، عجیب نیست.
شربتهای گیاهی: شربتخانه فیروز در محله جلفا و شربت خانه روزگار در میدان نقش جهان، کنار مسجد شیخ لطف الله، شربتهای گیاهی خوبی دارند که در میانه یک صبح یا عصر خنک بهاری حسابی میچسبند.
