مجله معماری
زمان انتشار: خرداد ماه ۹۱
آدرس: مجله معماری، ماهنامه معماری و شهرسازی همشهری، بخش خبر و گزارش، صفحات ۱۹ تا ۲۹
نگاهی به کارگاه فهم معماری ایران از پنجره بوشهر
لذت تماشای دریا از روی شناشیل‌ها
بوشهر در آخرین روزهای فروردین ماه میزبان کارگاه فهم معماری ایران بود. در صفحات پیش رو، نگاهی داریم به بزرگترین کارگاه معماری کشور که از سوی دبیرخانه رویدادهای معماری وابسته به مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، طی 6 روز در سرزمینی رو به دریا و با حضور معماران جوانی از سراسر ایران برگزار شده است.
***
ایران برای هر کدام از ما، وسعت ملموس متفاوتی دارد. نمی‌شود در تهران نشست و تصور کرد که ایران، کهن‌شهری دارد به نام شوشتر با سازه‌های آبی منحصر به فرد و خانه مرعشی و مستوفی. نمی‌شود تمام عمر در اصفهان زندگی و تصور کرد که گرگانی هست که از یک سمت به گمیشان و گنبد می‌رسد و می‌توانی شتر و کویر ببینی و از یک سمت به روستاهای الستان، بالاجاده، چینو و مایان که سبزند و در دل کوه. کم‌اند آدم‌هایی که تا بیرجند بروند برای دیدن مدرسه شوکتیه، باغ اکبریه و روستاهای خور، خوسف، بجد و فورگ که پر از درخت‌های دوست‌داشتنی زرشک است.
و خب لذت عمیقی نهفته است در دیدن جوانانی که از سرتاسر ایران می‌آیند، کاشان، شوشتر، گرگان، بیرجند و این بار بوشهر را ببینند، بفهمند و از دریافت‌هایشان بگویند؛ فرصتی که با کارگاه‌های فهم معماری ایران فراهم شده است. در آخرین روزهای فروردین ماه امسال، 261 جوان از سراسر ایران، شال و کلاه کردند و به بوشهر آمدند تا در «کارگاه فهم معماری ایران از پنجره بوشهر» شرکت کنند.
تا او دریا هسی تو زنده بویی
شروع رسمی «کارگاه فهم معماری ایران از پنجره بوشهر» به بهمن ماه برمی‌گردد وقتی که فراخوان کارگاه منتشر شد و 1731 نفر در قالب گروه‌های سه نفره از طریق سایت http://panjareh.info ثبت نام کردند. بعد از یک مرحله داوری، تعداد 2 برابر ظرفیت، برای انجام یک تمرین پذیرفته شدند. شرکت کنندگان فقط مجاز بودند در گروه‌های سه نفره ثبت نام کنند. گروه‌هایی که زودتر ثبت نام کرده‌بودند و اعضای آنها تنوع رشته داشتند، برای راهیابی به مرحله دوم پذیرش شانس بیشتری داشتند. البته حداقل دو عضو از سه عضو گروه، باید دانشجو یا دانش‌آموخته معماری و شهرسازی و یا دیگر رشته‌هایی می‌بودند که به طور مستقیم با این حوزه‌ها مرتبط است. اما شرکت‌کنندگان بوشهری و تقدیرشدگان اول تا سوم دوره گذشته کارگاه (کارگاه فهم معماری ایران از پنجره بیرجند) از شرایط ویژه‌ای برای ثبت نام برخوردار بودند.
پس از این، تمرین برای گروه‌های پذیرفته شده، در نظر گرفته شد. گروهها، بر اساس کیفیت پاسخ‌هایشان به تمرین‌ها، داوری و در آخر، 87 گروه سه نفره از 11 حوزه جغرافیایی کشور، برای حضور در هفتمین کارگاه فهم معماری ایران پذیرفته شدند.
کارگروه علمی به سرپرستی مهنام نجفی، کارگروه اجرایی به سرپرستی یاسر صادقی اردستانی و کارگروه فرهنگی به سرپرستی احمد صدری، پیش از آغاز برنامه، در اسفند ماه به بوشهر سفر کردند تا بتوانند مقدمات این رویداد علمی، فرهنگی را آماده کنند. با مطالعات صورت گرفته، تم «تا اُو دریا هِسی، تو زنده بویی» برای «کارگاه فهم معماری ایران از پنجره بوشهر» انتخاب شد؛ جمله‌ای که به تعبیر مهندس سید محمد بهشتی، «فرهنگ رو به دریا»ی این خطه را به خوبی نشان می‌دهد.
تعطیلات نوروزی که تمام شد، گروه‌های اجرایی، فرهنگی و علمی کارگاه به مرور در بوشهر مستقر شدند. عمارت ایرانی با پنجره‌هایی رو به خلیج فارس، در اختیار دبیرخانه کارگاه قرار گرفت و هر کدام از بخش‌های اجرایی، در اتاقی از این تجارت‌خانه قدیمی مشغول به کار شدند. مجتمع خلیج فارس هم که فقط 20 متر با دریا فاصله داشت، به محل اسکان شرکت کنندگان و مدیران گروهها تبدیل شد.
هم‌آوایی در موزه دریانوردی
شرکت کنندگان در «کارگاه فهم معماری ایران از پنجره بوشهر» از اولین ساعات روز 26 فروردین ماه، هر کدام از گوشه‌ای از ایران، به بوشهر رسیدند، مراحل پذیرش و اسکان را انجام دادند و در افتتاحیه کارگاه شرکت کردند. تا تجربه فهم معماری بوشهر را با سخنان مهندس وحید قاسمی مدیر دبیرخانه رویدادهای معمار، آیت‌الله غلامعلی صفایی بوشهری نماینده ولی‌فقیه و امام‌جمعه شهر بوشهر، مهندس حمیدرضا سپهری رییس هیات مدیره مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و البته «شاهنامه خوانی»، «مثنوی خوانی» و تماشای «مستند بوشهر» کاری از حمید سهیلی مظفر، آغاز کنند.
سپس، همه گروهها برای شرکت در «نشست هم‌آوایی» به موزه دریانوردی رفتند، در فضای باز موزه، دور هم جمع شدند تا با هم، با اساتید، مدیران گروهها و مشاوران علمی‌شان آشنا شوند. دکتر مهدی حجت در ابتدای این جلسه برای شرکت کنندگان از تفاوت‌های این کارگاه گفت. تفاوت این کارگاه با کارگاه‌های پیشین این بود که این بار شرکت کنندگان از قبل، منابعی را مطالعه و موضوعات‌شان را انتخاب کرده بودند. به 5 گروه که هر کدام سه مدیر داشت و شامل 16 یا 17 دسته 3 نفره بود، تقسیم شدند. دو مدیر در کارگاه‌های پیشین حضور داشتند و با روند کارگاه آشنا بودند.
مدیر سوم، دانشجو یا فارغ‌التحصیل معماری و محلی بود و منطقه را به خوبی می‌شناخت. همه گروهها با مدیرانشان از 4 مسیر تعیین شده، به «ملاقات شهر» رفتند. شرکت کنندگان این بار به طور مستقیم با مدیران در ارتباط بودند. اساتید هم به عنوان مشاوران علمی، هر کدام، هر بار با گروهی همراه شدند تا همه دانشجوها بتوانند از همراهی همه اساتید بهره‌مند شوند.
دانشجوهایی که به فراخور سوژه‌شان، به اطلاعات تاریخی و باستان‌شناسی احتیاج داشتند، از راهنمایی‌های دکتر ناصر نوروززاده چگینی و دکتر هایده لاله استفاده کردند. انها که راهنمایی‌های معمارانه می‌خواستند، سوالاتشان را از دکتر محمدرضا رحیم زاده، دکتر مهدی حجت و دکتر حمید ضیائیان پرسیدند.
مهندس محمد فروزانی و عبدالکریم مشایخ، از متخصصان بوشهری بودند که دانشجوها سوالات زیادی درباره وجوه مختلف زندگی در بوشهر از آنها پرسیدند. و البته آنها که دوست داشتند در پروژه نهایی‌شان از ابزار فیلم و عکس و گرافیک استفاده کنند، توانستند راهنمایی‌های شادمهر راستین و ابراهیم حقیقی را داشته باشند. اما بعداً در نشست «تثبیت ایده» که قدم می‌زدی، می‌توانستی مشاوران علمی و فرهنگی بیشتری از جمله حمید سهیلی مظفر، نوشاد رکنی و ... را ببینی که شرکت‌کنندگان گرم صحبت با آنها بودند.
غرق شدم، اسیر شدم ولی دریا را رها نکردمشرکت‌کنندگان، 4 روز فرصت داشتند که معماری و زندگی بوشهری را در خلال بازدید از عمارت دهدشتی، عمارت امیریه، کلیسای گریگوری، مدرسه گلستان، عمارت طاهری، عمارت طبیب، عمارت مهربان، موزه دریا و دریانوردی، مدرسه 13 آبان، عمارت آسیایی فرد، مسجد اهل تسنن، عمارت نجفی، مسجد شیخ سعدون، عمارت دیری، آب انبار قوام و کنسولگری انگلیس، بفهمند و دیده‌ها و شنیده‌هایشان را ثبت کنند. در 2 روز ابتدای برنامه به «ملاقات شهر» رفتند. یکی از جالب‌ترین قسمت‌های این ملاقات‌ها، بازدید از بندر عامری، مجموعه لنج‌سازی و گفتگو با ناخدا خلفی بود. معماران جوان در این ملاقات چند ساعته سعی کردند زندگی مردان دریا را در خانه‌هایی روی آب، درک کنند. ناخدا خلفی و همکارانش برای 300 نفری که برای بازدید از این بندر آمده‌بودند از دریا، لنج‌ها و تجربیاتشان گفتند.
ناخدا خلفی برای معماران جوان گفت:«بعد از ما این کار تمام می‌شود. ما به این کار عادت کرده‌ایم ولی برای جوانان کار بسیار سختی است. برای مردان قدیم، کار سخت نبود مثلاً اگر می‌خواستند بار را پیاده کنند، چون جرثقیل نداشتند و در ضمن ممکن بود لنج نتواند در ساحل پهلو بگیرد و 20 متر با ساحل فاصله داشته باشد، تخته‌هایی را از لنج به ساحل می‌گذاشتند، بارها را روی دوش تا ساحل می‌آوردند. امروز کسی این کار را نمی‌کند. این حرفه تا 10 سال دیگر از بین خواهد رفت. حرفۀ گلّافی (ساختن لنج) هم در حال منقرض‌شدن است. وقتی کسی نتواند از کاری امرار معاش کند از آن دست خواهد کشید و حرفه منقرض خواهد شد. دریا بخشی از زندگی ماست. من در دریا غرق شدم، اسیر شدم ولی دریا را رها نکردم. دریا برای ما سراسر خاطره است.»
در کنار بازدیدها، نشست‌های «بوشهرشناسی»، «آشنایی با تاریخ خلیج فارس» و «معماری و سینما» هم برگزار شدند و روز سوم کارگاه به «گفتگو با شهر» گذشت. از بعد از ظهر روز چهارم، «نشست تثبیت ایده‌ها» برگزار و بعد، آماده‌سازی آثار شروع شد. میز نسکافه و چای هم در ورودی مجتمع تربیت معلم بوشهر تعبیه شده بود تا گروهها به همراه اساتیدشان بتوانند تا ظهر روز پنجم بیدار بمانند و پروژه‌هایشان را به سرانجام برسانند. و خب دیدن «کرکسیون»های دکتر مهدی حجت، شادمهر راستین، دکتر ناصرنوروززاده چگینی و ... که تا 5 صبح ادامه داشتند، حتی اگر معماری نخوانده باشی، تجربه جالبی است.
یک نقطه پررنگ دیگر
در میانه پنجمین روز حضور شرکت‌کنندگان در کارگاه فهم معماری ایران از پنجره بوشهر، هر کدام از گروه‌های 5 گانه، در یکی از کلاس‌های دانشگاه خلیج فارس، جمع شدند تا هر کدام از دسته‌های 3 نفره، حاصل دریافت 4 روزه‌اش را در معرض داوری هم‌گروهی‌هایش قرار دهد. هر کدام از دسته‌ها نمره‌ای بین 1 تا 5 دریافت کردند و از هر گروه، سه کار به انتخاب اعضای همان گروه، برای ارائه در حضور مشاوران علمی کارگاه، برگزیده شدند. این آثار در مراسمی، صبح روز 31 فروردین ماه در سالن سینمای آوینی برای هیئت داوران، همه گروه‌های شرکت‌کننده و علاقمندان، ارائه شدند. بعد هیات داوران در فرصت چند ساعته، آثار برگزیده را انتخاب کردند.
در مراسم اختتامیه که عصر روز 31 فروردین برگزار شد، هیئت داوران، کوشا خدابنده لو، آیدین ورزی و امیرحسین هاشمی را به عنوان گروه حائز رتبه اول، محمد حسینی، امید خسروی راد و شهاب شرافت را به عنوان گروه حائز رتبه دوم، رضا ناصری پورتکلو، طیبه سعیدی گراغانی و احمدعلی نامداریان را به عنوان گروه حائز رتبه سوم و سمیرا تفضل، مسیح داوری، خاطره مروج، راحیل ندومی، دنیا اکبرزاده و خدیجه آذرباد را به عنوان دو گروه شایسته تقدیر اعلام کردند.
و به این ترتیب «کارگاه فهم معماری ایران، از پنجره بوشهر» که این بار برنامه‌های جنبی مختلفی مانند: نمایشگاه‌های سفر سنگ، سواد تجارت، عکس در بنیاد ایران‌شناسی و خاطرات مصور، پایگاه عکاسی رو به روی عمارت تاریخی در حال تخریب ملک و صندوق‌های با عنوان «پای حرف‌های شما» داشت، به پایان رسید و به قول دکتر مهدی حجت، بوشهر را به نقطه آشنا و پررنگی در ایران ذهن همه ما چند صد نفری که این رویداد را تجربه کردیم، تبدیل کرد.
