اصفهان زیبا، ویژه‌نامه دانش و فناوری، گفتگو با قائم مقام مجمع عالی نخبگان ایران

روزنامه اصفهان زیبا
زمان انتشار: شنبه 1 خرداد ماه 1389
آدرس: روزنامه اصفهان زیبا، شماره 985، ویژه‌نامه دانش و فناوری- صفحه هفت

هفته‌ی گذشته، شاهد برگزاری دو رخداد علمی قابل توجه در اصفهان بودیم. «ششمین جشنواره ملی فن‌آفرینی شیخ بهایی» که در ابتدای هفته، 23تا 25 اردیبهشت ماه، برگزار شد و اخبار آن را روزهای قبل، در صفحات مختلف روزنامه، خوانده‌اید و «نخستین نمایشگاه اختراعات کشوری» که در انتهای هفته، 28 تا 31 اردیبهشت ماه، برپا شد و در ویژه‌نامه‌ی دانش و فناوری این هفته، درباره‌ی این رویداد بیشتر خواهید خواند.  
«مجمع عالی نخبگان ایران (معنا) با هدف ایجاد ارتباط بین نخبگان و سیاست‌گذاران به منظور استفاده از توان و تخصص نخبگان در تصمیم‌گیری‌های کلان کشور، تاسیس شده است.»

این ساده‌ترین و کلی‌ترین تعریفی است که می‌توان درباره‌ی این مجمع بیان کرد. در حاشیه‌ی نخستین نمایشگاه اختراعات کشوری که به همت نمایندگی این مجمع در استان اصفهان، در شهر جدید بهارستان برگزار شده است، با مهندس رضا سلیمان نژاد، قائم مقام مجمع عالی نخبگان ایران و مهندس رضوانی، دبیر نخستین نمایشگاه اختراعات کشوری، به گفتگو نشستم و حاصل این دو گفتگو به خوانندگان ویژه‌نامه‌ی دانش و فناوری روزنامه اصفهان زیبا، پیشکش می‌شود.

در آغاز گفتگو، بهتر است به تاسیس مجمع عالی نخبگان بپردازیم، ایده‌ی تاسیس چنین بنیادی از کجا شکل گرفت؟

مجمع عالی نخبگان ایران (معنا) در سال 85 تاسیس شد. در آن زمان احساس شد که باید  ارتباط منسجمی بین نخبگان و سیاست‌گذاران کشور به وجود آید. از آنجا که ترکیب هیئت مدیره‌ی مجمع، طوری بود که اعضای آن همه از اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام بودند، سعی کردیم  این ارتباط را از طریق مجمع تشخیص مصلحت نظام پیدا کنیم و بتوانیم نخبگان را کم کم در حوزه‌های سیاست گذاری وارد کنیم.

بر روی پوستر نمایشگاه، پنج عبارت نوشته شده، یکی از آنها «چشم‌انداز ایران 1404» است.  اهداف مجمع به این عبارت مربوط است؟ 

بله. طی بررسی‌هایمان به این نتیجه رسیدیم که برای اجرایی کردن سند چشم انداز 1404 مشکلاتی وجود دارد. اول این که اصلاً مردم و حتی مسئولان و مدیران هم سند را نمی‌شناسند. در حالی که سند چشم انداز 1404 یک صفحه بیشتر نیست! ما به این نتیجه رسیدیم که بهتر است اول سند چشم انداز را به مردم بشناسانیم. یکی از راه‌های این شناساندن این است که توقع مردن را بالا ببریم. مردمی که نیاز و موقعیت خودشان را نمی‌شناسند، ترسو و کم توقع هستند.

باید توقع مردم بالا برود، باید بپرسند ما از نظر منابع ملی، بیست برابر ترکیه هستیم ولی چرا رفاه ما یک پنجم آن‌هاست. باید برایشان سوال ایجاد شود تا حرکت کنند.

برای شناساندن چشم‌انداز به مردم، بهترین راه این بود که از طریق متخصصین وارد شویم. عملاً ما در هر خانه‌ای بالاخره یک دانشجو داشته یا داریم. این یک راه نفوذ ماست. گفتیم اگر ما بتوانیم به متخصصین، سند را بشناسانیم. این افراد می‌روند در جامعه صحبت می‌کنند و سند خود به خود در جامعه جا می‌افتد. و این باعث می‌شود به اجرایش نزدیک‌تر شویم.

شناساندن سند چشم‌انداز 1404 به مردم، برای اجرایی شدن آن کافی است یا مجمع به ملزومات دیگری هم اندیشیده است؟

برای اجرای سند، غیر از بحث فرهنگ سازی، مشکل دیگر این بود که اهداف اشاره شده، خیلی کلی است. مثلاً در سند گفته شده در سال 1404 یکی از منابع تولید ثروت، باید دانش باشد نه فروش منابع انرژی. یا گفته‌شده از لحاظ پارامترهایی مانند رفاه و امنیت باید در منطقه اول باشیم.

ما دیدیم این اهداف خیلی کلی است و برای اجرایی شدن، باید به شکل جزئی، عددی و ملموس درآیند. باید یک سری شاخص عددی معلوم شود و به دست آوردن شاخص‌های عددی هم فقط از دست متخصصان برمی‌آید. گفتیم متخصصان باید در هر حوزه تخصصی شاخص‌های عددی به دست بیاورند تا بتوانیم بر اساس آن‌ها، به سمت تحقق اهداف چشم‌انداز حرکت کنیم. در قدم دوم بحث نظارت مطرح می‌شود که این هم از عهده‌ی متخصصان برمی‌آید. بنابراین یکی از وظایف مجمع، تعیین شاخص‌های عددی برای حوزه‌های مختلف، به منظور نیل به اهداف سند چشم انداز بیست ساله، است.

ایده‌ی تشکیل نمایشگاه اختراعات کشوری از کجا نشات گرفت و هدف مجمع از برپایی این نمایشگاه چیست؟

یکی از خلاء‌های موجود در جامعه‌ی ما، بحث فرهنگ‌سازی نخبگان است. درست است که مسئولین در استفاده از نخبگان کوتاهی می‌کنند اما بخشی از این مطلب هم به خود نخبگان برمی‌گردد.

متخصصین ما عمدتاً منزوی و ناآشنا به امور جاری جامعه هستند برای همین تصمیم گرفتیم نمایشگاه‌هایی را با هدف آشنا کردن مخترعان با نیازها و معضلات جامعه و همچنین آشنا کردن صاحبان سرمایه با توانمندی‌های نخبگان، برگزار کنیم.

مشکلی که ما با نخبگان داریم این است که خیلی‌هایشان نیازهای جامعه را نمی‌دانند و همین باعث می‌شود انرژی‌هایشان را در مسیرهایی صرف کنند که بازده زیادی برایشان ندارد. مثال‌ها هم فراوان است؛ من به این قبیل نخبگان می‌گویم معضل مملکت ما این چیزی که شما درست کرده‌اید، نیست.

خوب است ولی دردی را دوا نمی‌کند و چون معضل نیست کسی سراغ شما نمی‌آید و شما هم می‌گویید:«چرا به نخبگان توجه نمی‌شود؟» معضل کشور ما الان بحث انرژی است. شما برای این موضوع، راه حلی دارید؟ یارانه‌ها به زودی برداشته می‌شوند. قبضی که 5 هزارتومان بوده، 50 هزارتومان می‌شود. یا در مورد بحث سوخت، محیط زیست و... اینها معضلند.

 باید تلاش کنیم تا نخبگان‌مان نیازها را بشناسند و انرژی‌شان را در آن راستا صرف کنند. متاسفانه نخبگان ما با پول آشنا نیستند. باید به این هم فکر کنند که چیزی که تولید می‌کنند، نهایتاً باید مشتری داشته باشد، نباید سراغ چیزهایی بروند که مشتری خیلی محدود دارند یا اصلاً قابلیت تجاری سازی ندارند. به همین خاطر یکی از هدف‌های ما این است که مخترعین را با فضای تجاری آشنا کنیم. در همین نمایشگاه‌ها اگر طرحی قوی باشد، کمکش می‌کنیم. مخترع را به کارگروه‌ها می‌بریم و سعی می‌کنیم از تخصصش استفاده کنیم. 

این نمایشگاه را شروع کردیم و می‌خواستیم بازده کار را محک بزنیم. استقبال خیلی خوب بود. و من به دوستان قول داده‌ام اگر ببینیم این پتانسیل هست، نمایشگاه را به صورت بین‌المللی در جزیره‌ی کیش برگزار کنیم و با دانشگاه‌های مختلف دنیا ارتباط برقرار کنیم. چون مجمع، روی نمایشگاه‌های خارج ایران نظر مثبتی ندارد. به همین دلیل می‌توانیم خودمان نمایشگاه‌های بین‌المللی برگزار کنیم.

خب منظورتان از پتانسیل، دقیقاً چیست؟

پتانسیل علمی و اجرایی. اگر می‌خواهیم نمایشگاه بین‌المللی برگزار کنیم، نباید از نظر علمی کم بیاوریم. باید افرادی را از میان مخترعان، انتخاب کنیم که کارهای قوی ارائه بدهند. باید 10، 20 نمایشگاه برگزار کنیم و از هر کدام دو سه نفر را انتخاب کنیم تا بتوانیم غرفه‌ی قوی و قابل توجهی در نمایشگاه داشته باشیم. 

ببینید، خیلی از کارها در کشور به دلیل عدم وجود انسجام، به کشورهای خارجی برون سپاری می‌شود. مثلاً خیلی از مسایل وجود دارند که در کشور قابل حل هستند اما چون شناخت وجود ندارد یا جایی نیست که متولی امر باشد، به به کشورهای دیگر واگذار می‌شوند یا  تکنولوژی‌های مورد نیازشان از خارج خریداری می‌شود. ما در مجمع گفتیم می‌توانیم به این حوزه وارد شویم.

این نمایشگاه سطح صفر ماست. کسانی که با دانش خودشان چیزهایی اختراع کرده‌اند، آمده‌اند و حاصل کارهایشان را به نمایش گذاشته‌اند اگر بتوانیم از این 70 نفر، 3 یا 4 نفر را پیدا کنیم و به تیم‌های تخصصی‌مان ببریم، تلاش‌هایمان نتیجه داشته است.

به «تیم‌های تخصصی» اشاره کردید، کمی در مورد این تیم‌ها توضیح بدهید. 

ما حدود 66 کارگروه تخصصی در شش حوزه‌ی اصلی: هنر، پزشکی، علوم انسانی، فنی و مهندسی، علوم پایه، کشاورزی تعریف کرده‌ایم. افراد افراد فهیم و متخصصی عضو این کارگروه‌ها هستند مثلاً رئیس کارگروه نفت ما، رئیس دانشکده نفت دانشگاه تهران است یا رئیس کارگروه مواد مخدر ما چندین دوره معاون رئیس جمهور بوده است. 

وظیفه‌ی این کارگروه‌ها چیست؟ به دولت مشاوره می‌دهند؟

وظیفه‌شان مشاوره دادن به ارکان نظام هست. گاهی طرف ما مجمع تشخیص مصلحت است، گاهی قوه قضائیه، پروژه‌ای به ما محول می‌کند و غیره.

افراد چه گونه می‌توانند عضو مجمع بشوند؟ چه نوع عضویت‌هایی وجود دارد؟

ما 5 نوع عضویت داریم. تمام علاقمندان و فعالان امور علمي، فرهنگي، اجتماعي، سياسي، اقتصادي و ... و تمام صاحبان ايده و اختراع و اشخاص حقيقي و حقوقي می‌توانند به کمسیون‌های استانی درخواست بدهند و به عضویت «عادی» مجمع درآیند. پس از آن، عضویت برنزی و نقره‌ای و طلایی و اصلی و ویژه هم وجود دارد. گاهی خودشان تقاضا می‌کنند ولی گاهی هم ما درخواست می‌کنیم به عضویت مجمع دربیایند.

چون بحث سیاستگذاری برای ما مهم است. 130 نفر عضو ویژه داریم. در حال حاضر ما دو هزار و دویست نیروی متخصص مستقیم داریم، نیروهایی که یک بار در ماه، در تیم خودشان جلسه دارند و راهکار ارائه می‌دهند. یکی از کارگروه‌های فعال ما «کارگروه انرژی‌های نو» هست که در سازمان مناطق آزاد کار می‌کند.

کار گروهی هست که حدود 80 متخصص درجه یک ایران را در خودش جای داده و من با اطمینان می‌توانم بگویم که در حوزه‌ی انرژی‌های نو هیچ متخصص قوی را نمی‌توانید پیدا کنید که در سیستم ما نباشد. نمایندگی‌های استانی ما هم هستند که مثلاً نمایندگی استان اصفهان، در این میان خیلی قوی کار می‌کند.

اعضای «ویژه» که در بالای چارت سازمانی مجمع هستند، چه ویژگی‌هایی دارند؟

ما 130 نفر عضو ویژه داریم. کسانی که ما در هفته دو سه بار می‌بیینم‌شان. جلسه داریم. اجازه مکاتبه دارند و... در هر کدام از آن 66 کارگروه‌، دو عضو ویژه حضور دارند؛ یک نفر رئیس و دبیر کارگروه هست که از پیشکسوتان حوزه‌ی تخصصی خودشان هستند و شرط اولیه‌اش این است که استاد تمام باشند یا سابقه یا جایگاه 20 به بالا داشته باشند.

جایگاه 20 یعنی معاون وزیر یا در قوه‌ی قضائیه، رئیس مجتمع قضایی و در قوه‌ی مقننه، نماینده‌ی مجلس. اما برای دبیر کارگروه، جوان‌ترها را انتخاب کرده‌ایم چون بار اجرایی بر دوش آن‌هاست ما تاکیدی روی مدرک نداشتیم ولی عملاً الان از 66 نفر، 30 نفر مدرک دکترا و بالاتر دارند.

آیا دوره‌های خاصی برای اعضا برگزار می‌کنید؟ عضویت در مجمع چه فوایدی برای نخبگان دارد؟

هر کدام از کمسیون‌ها، دوره‌های خاصی را تعریف کرده‌اند مثلاً آقای رضوانی برای اعضای کمسیون اصفهان، و در همین شهر بهارستان چندین دوره تعریف کرده‌اند و یک سری دوره استاندارد  برای اعضا برگزار می‌کنند. ما هم دوره‌های حرفه‌ای و ویژه‌ای را برای اعضای اصلی و ویژه‌مان برگزار می‌کنیم.

در مورد فواید عضویت هم خب کلاً امتیاز مالی به کسی تعلق نمی‌گیرد چون این یک کار عام‌المنفعه هست ولی خب کار کردن در کارگروه‌ها، داشتن حق مکاتبه و شرکت در همایش‌ها و فعالیت‌های مجمع منافع جانبی زیادی برای اعضا دارد.

در صحبت‌هایتان به عدم آشنایی نخبگان با نیازهای جامعه و بازار، اشاره کردید، نقش دانشگاه‌ها در این عدم آشنایی، چیست و مجمع نخبگان، در جهت رفع کاستی‌های ناشی از خلاء‌های نظام آموزشی چه برنامه‌هایی تدارک دیده‌اید؟

دانشگاه یکی از جوامع هدف ماست. از 2200 نفری که با ما کار می‌کنند، 80 درصد دانشگاهی هستند. اما تعمدی نداشتیم ولی مثلاً مسئول تیم‌ها روسای دانشکده‌ها هستند. چون متخصص، در دانشگاه هست. به نظرم دانشگاه‌ها خیلی جای کار دارند و منشا خیلی از حرکت ها از دانشگاه‌ها بوده است.

الان در دانشگاه‌ها دفتر ارتباط با صنعت داریم. چرا که در ارتباط دانشگاه با صنعت مشکل وجود داشته است. ما خودمان وقتی از دانشگاه فارغ‌التحصیل شدیم، انگار اصلاً دانشگاه نرفته‌ایم. کارگرهای سیکل، ما را سرکار می‌گذاشتند. از طرفی متاسفانه در ایران اکثر مدیران ما هیچ سابقه‌ای در حیطه‌ی مدیریت‌شان ندارند. این مشکلاتی هست که ما سعی می‌کنیم مرتفع کنیم. نخبگان را با مفاهیم کلان‌تر آشنا کنیم.   

از نظر ما، نخبگان فقط افراد مخترع نیستند. نخبه هنری هم داریم مثلاً کسی که سازی را خوب می‌نوازد هم نخبه است و... مشکل ما این است که در هر حوزه‌ای افراد غیرمتخصص تصمیم‌گیری می‌کنند. ما در مجمع عالی نخبگان سعی می‌کنیم بحث‌های سیاستگذاری هر حوزه تخصصی را به متخصصین آن حوزه محول کنیم.