روزنامه اصفهان زیبا
زمان انتشار: شنبه 18 اردیبهشت ماه 1389
آدرس: ویژه‌نامه دانش و فناوری- صفحه هفت
کارگاه فهم معماری ایران؛ فرصتی برای درک ارزش‌های معماری ایران
مدتی
پیش، در این صفحه، گزارشی در مورد کافه علم اصفهان منتشر کردیم. یک گروه
متشکل از علاقمندان به علم، به طورعام، که سعی داشتند با شعار «میهمانی
چای، روایت علم میان مردم» علم را در قالب روایتی ملموس و جاری و نه
کالایی لوکس، به میان مردم و البته بیشتر، قشر دانشجو و تحصیلکرده،
بیاورند.
این بار هم قصد داریم به سراغ گروه دیگری از
فرهنگ‌سازان علمی برویم، کسانی که از اصفهان شروع کردند. در جهت ارتقای
درک و فهم وجوه مختلف معماری ایرانی قدم برداشتند و جامعه‌ی هدفشان
دانشجویان، فارغ‌التحصیلان و فعالان عرصه‌ی معماری در وهله‌ی اول و سپس،
مردم نقاط مختلف ایران است.
روند شکل گیری کارگاه فهم معماری ایران
شاید تا به حال سری به «حمام علی‌قلی آقا» زده باشید. حمام-موزه‌ای که چندی پیش مرمت و برای بازدید علاقمندان مهیا شد. اندیشه‌ی شکل‌گیری «کارگاه فهم معماری ایران» به اوایل دهه‌ی 70 شمسی و این حمام تاریخی برمی‌گردد. مهندس وحید قاسمی، دبیر کارگاه فهم معماری ایران، در این باره می‌گوید:«همواره آن نگاهي که به موزه وجود دارد را درست نمي‌دانستم و فکر مي‌کردم که موزه باید فرهنگي پويا داشته باشد و با شرايطي که دارد نيازهاي روز خود را پاسخ دهد. بر همين اساس و از آن‌جا که دغدغه من همواره معماري بوده و فکر مي‌کردم که حمام علي‌قلي‌آقا ظرف خوبي براي اين مظروف است، فعاليت‌هايي را در سال 74 آغاز کردم.
آنچه که در ابتدا اتفاق افتاد، برگزاري يک سري نشست و سخنراني درباره معماري بود که البته به معماري معطوف به ارزش‌هاي معماري خودي مي‌پرداخت؛ اما نگاه‌مان، نگاه معمارانه به کشف نگاه‌هاي تازه در اين حوزه بود. در اين دوره متوجه شدم که ما در مقام کشف پاسخ نيستيم و بايد به توليد پرسش بپردازيم.
موضوع
ديگري هم که به آن فکر مي‌کردم وجود نشاط در معماري بود. ما به اين نشاط
نياز داريم و بايد از جايي اتفاق می‌افتاد. نشست‌ها و سخنرانی‌های خوب
هميشه اتفاق مي‌افتند، اما مسئله ما اين نبود و بايد خيلی فرهنگی‌تر به
موضوع نگاه می‌شد. اين انديشه منجر به شکل‌گيري کارگاهي به نام "کارگاه
فهم و نقد آثار معماري ايران" شد که آن را به اختصار "پنجره" ناميديم. ما
از تمام کساني که به معماري مي‌انديشند و به آن علاقه‌مندند دعوت کرديم تا
انديشه‌هاي خود را درباره بناهايي که در آن احوال خوشي پيدا کرده‌اند،
براي ما بنويسند و بفرستند. اين کارگاه برگزار شد و طي آن دوستاني پيدا
کرديم که متقاضي اين‌گونه فکر، بودند. با اين فکر که پنجره مي‌تواند کيفيت
خوبي به اين انديشه بدهد، "پنجره 2" را برگزار کرديم.»
سپس
آشنایی‌های برگزارکنندگان با اساتید و علاقمندان حوزه‌ی معماری باعث
می‌شود که این نشست‌ها به شکل جدی‌تر، رسمی‌تر و منسجم‌تری پیگیری شوند.
به یاری مهندس سيد محمد بهشتي، دکتر مهرداد قيومي و دکتر مهدي حجت که از
اساتید شناخته‌شده‌ی معماری کشور هستند، به رئيس وقت فرهنگستان هنر جمهوری
اسلامی ایران، پيشنهاد داده می‌شود که مرکزي برای این نوع نگاه خاص به
معماری، در مجموعه صبا راه‌اندازي گردد و این گونه «مرکز رویدادهای معماری
ایران» در تهران پا می‌گیرد.
مهندس قاسمی، مدیر
مرکز رویدادهای معماری ایران، درباره‌ی شکل گیری «کارگاه فهم معماری
ایران» می‌گوید:«ما برنامه‌اي ترتیب دادیم که طي آن قصد انديشه درباره
خانه را داشتيم. نشستي را با عنوان مجموعه گفتارهايي درباره خانه و به نام
«سرگذشت خانه» برگزار کرديم. البته نگاه ما از يک منظر نبود؛ به همین
سبب، رضا داوري اردکاني و هوشنگ مرادي کرماني از کسانی بودند که
نشست‌هایی با حضور آنها برگزار شد. در کنار اين موضوع به شکل ديگري از
نگاه به معماري هم فکر کرديم که حاصل آن "کارگاه فهم خانه" بود و سال
گذشته، در کاشان برگزار شد. طي فراخواني خواستيم تا عده‌اي درباره خانه
بیاندیشند و انديشه‌هايشان را در قالب نوشته، طرح و عکس ارائه کنند.
کارهاي ارائه شده در سه محور زيبايي، آرمان و طبيعت دسته بندي شد. و در
میان آثار، کارهاي خوب و نگاه‌هاي تازه‌اي وجود داشت. در اين کارگاه متوجه
شدم که فهم معماري اهميت زيادي دارد. بنابراين سعي کردیم بستري برای فهم
معماری ایران فراهم آوریم.» و این گونه فهم معماری هدفی می‌شود برای
برگزاری کارگاه‌هایی در نقاط تاریخی کشورمان.
بستری برای فهم معماری شهر کهن شوشتر
در «کارگاه فهم خانه» که سال 1388 در شهر کاشان برگزار شد، میهمانانی از یکی از شهرهای تاریخی ایران، حضور داشتند که اندیشه‌ی بسترسازی برای فهم معماری را پسندیدند و اعلام کردند که دوست دارند میزبان چنین رویدادی در شهرشان باشند. این آغاز ماجرا، نقطه‌ی شروع ماه‌ها تلاش و آغازی برای یکپارچگی یک شهر در جهت فهم ارزش‌های تاریخی و فرهنگی خویش، بود.
گروه‌های مختلفی از جمله تیم پژوهش، تیم هنری، تیم اجرایی و... در مرکز رویدادهای معماری ایران، در تهران، دست به کار شدند تا از دریچه‌ی معماری، رویدادی را برای شناختن و شناساندن شوشتر رقم زنند. از طریق سایت مرکز رویدادهای معماری ایران ( (ayar.ir/memariفراخوانی برای ثبت نام در این کارگاه منتشر شد. از میان بیش از 600 تقاضای رسیده، 240 نفر برای دیدار و فهم معماری شوشتر، پذیرفته و به دو گروه 120 نفره تقسیم شدند. و این گونه، «کارگاه فهم معماری ایران- پنجره‌ای به شوشتر» در سی و یکم فروردین ماه 1389 به طور رسمی، با حضور علی معلم دامغانی، رئیس فرهنگستان هنر، مسئولان بلندپایه‌ی استان خوزستان، اساتید و علاقمندان معماری و اولین گروه شرکت‌کنندگان در کارگاه، آغاز به کار کرد.
مهندس وحید قاسمی، مدیر مرکز رویدادهای معماری ایران و دبیر کارگاه فهم معماری در مقدمه‌ی آئین گشایش این کارگاه، گفت:« امروز فرصتی فراهم شده تا از پنجره‌ی شوشتر به جهان معماری ایران نگاه کنیم و از آن منظر جهان معماری را (هم از بعد صورت و هم از بعد معنا) بیشتر بشناسیم پس زانوی ادب در برابر شوشتر می‌زنیم و امیدواریم این پنجره از اقصی نقاط ایران باز شود.» پس از صحبت‌های مسئولان سیاسی استان خوزستان و شهر شوشتر، علی معلم دامغانی، رئیس فرهنگستان هنر نیز، گفت:« اگر کسی بپرسد، شش یا هفت هزار سال تاریخ ایران مدیون چه مطلبی است باید گفت معماری درست. معماری که اگر حقیقت نداشت، در حمله‌ی اسکندر برباد شده بودیم. یا در حمله‌ی اعراب. و اکنون ما نیز مانند مصر با زبان عربی و اعتقادات مختلف می‌زیستیم. اگر بنیاد درست نبود، از هلاکو و مغول و تیمور، جان به در نمی‌بردیم.»
و این آئین، آغاز رویدادی بزرگ برای یک شهر تاریخی به دست فراموشی سپرده شده، بود؛ آغاز یازده روز میزبانی شوشتر از صدها علاقمند و فعال عرصه‌ی معماری. اولین گروه پذیرفته شدگان در کارگاه که بالغ بر 120 نفر بودند به همراه اساتید هیئت علمی، دستیاران آموزشی، میهمانان ویژه و با همراهی راهنمایان محلی در اولین روز اردیبهشت ماه، دیدار سه روزه‌شان را از شوشتر، آغاز کردند.
به سه گروه 40 نفره تقسیم شدند. در روز اول به همراه اساتید، دستیاران آموزشی و راهنمایان محلی از سه مسیر مختلف به دیدار آثار تاریخی شوشتر از جمله: مسجد و خانه و حسینیه شیخ، مسجد جامع، پل‌بند گرگر، بند میزان، نهر داریون، قلعه‌ی سلاسل، بند شادروان، باغ خان، ساباط‌ها و... رفتند. در روز دوم، هر گروه سه نفره، خود به دنبال تکمیل دریافت‌هایش از شوشتر شتافت و سپس به تدوین دریافت‌ها در قالب‌های متن، عکس، طراحی دست آزاد، فیلم و... پرداخت. بعد از ظهر روز سوم، همه به تونل زیرزمینی داریون که از زیر محوطه‌ی قلعه‌ی سلاسل عبور می‌کند و فضایی خنک و مطبوع دارد، رفتند تا گروه‌ها به ارائه‌ی آثارشان بپردازند.
پس از این ارائه‌ها، اساتید هر گروه، سه اثر را برگزیدند و به این ترتیب، عصر روز سوم، اختتامیه‌ی اولین دوره‌ی کارگاه فهم معماری ایران- پنجره‌ای به شوشتر با اهدای تندیس و سه سکه‌ی بهار آزادی به سه برگزیده و تقدیر از دو اثر، به پایان رسید.
پس از آن، کارگاه دو روزه‌ای به نام «رویا»، با هدف صحبت درباره‌ی رویایی که برای آینده‌ی شوشتر متصور است و با حضور صد و پنجاه نفر از دانشجویان و علاقمندان معماری از استان خوزستان، برگزار شد. بازدید نیم‌روزه از شوشتر و نشست‌های: «معماری معاصر» با حضور مهندس محمود درویش، مهندس شهاب‌الدین ارفعی، دکتر حمید شایان، مهندس علی اعطاء و مهندس ستاره اردوبادی، «ادبیات و معماری» با حضور مینو فرشچی و علی خدائی، «عکاسی معماری» با حضور جاسم غضبانپور و مهندس شهاب‌الدین ارفعی در خانه‌ی تاریخی مرعشی و خانه‌ی زیبای مستوفی، از جمله برنامه‌های مختلف این کارگاه بودند.
مرکز رویدادهای معماری ایران، هفتم اردیبهشت ماه، سومین مراسم افتتاحیه رسمی را برای دومین گروه پذیرفته‌شدگان در کارگاه فهم معماری ایران، برگزار کرد تا این بار هم صد و بیست نفر از دانشجویان و تحصیل‌کردگان رشته‌ی معماری یا رشته‌های مرتبطی مانند باستان‌شناسی و شهرسازی، طی سه روز به دیدار شوشتر بشتابند، معماری تاریخی شوشتر را بفهمند و دریافت‌هایشان را ارائه نمایند. نشست «معماری و موسیقی» که با حضور احمد صدری، محقق و پژوهشگر موسیقی، جهانگیر نصری اشرفی، محقق و پژوهشگر موسیقی، محمدباقر محب‌زاده، شاعر برجسته‌ی شوشتر و استاد کاظم اهلی، نوازنده نی، برای سومین گروه شرکت‌کنندگان در کارگاه فهم معماری ایران- پنجره‌ای به شوشتر- در خانه‌ی تاریخی مرعشی برگزار و با استقبال خوب حاضران رو به رو شد. باز هم روز سوم و ارائه‌ی کارها در فضای خنک و دلپذیر تونل داریون فرارسید و این بار آثار برگزیده در مراسمی ارائه شدند، که به مناسبت پایان کارگاه فهم معماری ایران- پنجره‌ای به شوشتر- با حضور اساتید و شرکت‌کنندگان کارگاه دوم، مسئولان استان خوزستان، محمدعلی شیخ و محمدباقر محب‌زاده، دو چهره‌ی ماندگار شوشتر و جمعی از مردم این شهر برگزار شد.
قدر ارزش‌های تاریخی شهرمان را بدانیم
دکتر محمدرضا رحیم زاده، درباره‌ی فواید برگزاری کارگاه فهم معماری در شهرهایی مانند شوشتر، گفت:« من قبل از این هم در شوشتر کار کرده‌ام. احساس کرده بودم که مردم می‌دانند که در جای ارزشمندی زندگی می‌کنند ولی خودباور نیستند و کمی متزلزلند. این کارگاه‌ها در خودباوری اهالی شهرهایی که معمولاً در سایه قرار گرفته‌اند، موثرند. از طرفی برای دانشجوهای شرکت‌کننده هم می‌تواند خاطره‌ای درست کند که سال‌ها بعد برگردند و خدمتی انجام دهد. مثلاً موضوع پایان‌نامه‌شان را در رابطه با این جا تنظیم کنند. همین باعث می‌شود، اسم چنین شهرهایی بیشتر و بیشتر مطرح شود و شوشتر و شهرهایی مثل شوشتر، به مرور به جایگاهی که باید داشته باشند، برسند.»
به گفته‌ی ياسر صادقي اردستاني، قائم مقام دبیر کارگاه فهم معماری ایران، اين کارگاه به همت مرکز رويدادهاي معماري ايران و با مشارکت سازمان‌های مختلف استان خوزستان و شهر شوشتر از جمله استانداري خوزستان، سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري استان خوزستان، فرمانداري شوشتر، انجمن شوشتري‌هاي خوزستان (دفتر اهواز)، مرکز اطلاع‌رساني و گردشگري آثار تاريخي شوشتر (پرديس مستوفي)، شهرداری و شورای شهر، اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد جامع شوشتر و حمایت‌های مالی و معنوی مردم شوشتر برگزار شده است. او برگزاری چنین کارگاه‌هایی را گام مهمی در جهت ترويج فرهنگ معماری می‌داند.
مهدی تمیزی مدیر روابط عمومی کارگاه فهم معماری ایران، برگزاری نشست‌های علمی در ابنیه‌ی تاریخی: خانه‌ی مستوفی، خانه‌ی مرعشی و سرای افضل، برپایی نمایشگاه «داستان شوشتر» در محوطه‌ی قلعه سلاسل و تونل زیرزمینی داریون، نمایش بخش شوشتر از مجموعه مستند بنادر گمشده کاری از بهزاد وزیری، پخش مستند «داستان آب» کاری از فرشاد فدائیان، نمایش پویانمایی درباره‌ی شوشتر، تنظیم و پخش قسمت شوشتر سفرنامه‌ی ابن‌بطوطه با صدای مهندس سید محمد بهشتی و ساخت تصنیف شوشتر با شعری از استاد محب‌زاده شوشتری را از جمله برنامه‌های ویژه‌ی کارگاه فهم معماری ایران- پنجره‌ای به شوشتر عنوان کرد.
حضور اساتید برجسته‌ی معماری از جمله: ناصر نوروز‌زاده چگيني، كارشناس ارشد سازمان ميراث فرهنگي و صنايع دستي و گردشگري، مهدی حجت، عضو هیأت علمی پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران، محمدرضا رحيم‌زاده، عضو هيات علمي دانشكده معماري و شهرسازي دانشگاه شهيدبهشتي، محمدرضا اوليا، عضو هيات علمي دانشكده هنر و معماري دانشگاه يزد، زهرا اهري، عضو هيات علمي دانشكده معماري و شهرسازي دانشگاه شهيد بهشتي، ناديه ايماني، عضو هيات علمي دانشكده معماري و شهرسازي دانشگاه هنر تهران، هادی ندیمی، عضو هیأت علمی دانشکدة معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی، عادل فرهنگي شبستري، كارشناس‌ارشد سازمان ميراث فرهنگي و صنايع دستي و گردشگري كشور و مدرس دانشگاه‌ها و ... نیز از ویژگی‌های کارگاه فهم معماری ایران- پنجره‌ای به شوشتر- بود و البته در این بین، نکته‌ی مهم اینجاست؛
این که مردم و مسئولان یک شهر، دست به دست هم بدهند، بیش از 10 روز، میزبان جمعیتی بالغ بر 700 نفر از سراسر کشور باشند، وسایل و امکانات لازم را به رایگان در اختیار این جمعیت قرار دهند و هدفشان، شناخت و شناساندن شهر کهن‌شان باشد، جای تقدیر، تحسین و الگوبرداری دارد. چنین رویدادهایی می‌توانند نمونه و یادآور خوبی باشند برای همه‌ی ما که قدر ارزش‌های تاریخی شهر و استانمان را بدانیم و در جهت شناخت، فهم و شناساندن تاریخ‌مان گام برداریم.
