روزنامه اصفهان زیبا
زمان انتشار: پنجشنبه 16 آبان ماه 1387
آدرس: روزنامه اصفهان زیبا، شماره ۵۶۳، صفحه فناوری اطلاعات- ستون اینترچت، صفحه ۶
گزارشی از جشن انتشار ابونتو 8.10 در اصفهان
این روزها یکی از بحث‌های داغی که بین اصحاب صفر و یک(!) به شدت در جریان است، بحث «استفاده‌ی آزاد و رایگان» از نرم‌افزارها است. در همین راستا، سیستم عامل «لینوکس» یکی از مهمترین موضوعاتی است که در این محافل به آن پرداخته می‌شود.
گروه کاربران لینوکس اصفهان (isfahanlug.org) یکشنبه 12 آبان ماه از ساعت 16 تا 19 جشن انتشار ابونتو 8.10 را در کتابخانه مرکزی اصفهان برگزار کردند. این گروه که یک سال پیش متولد شده است تا به حال برنامه‌های مختلفی از جمله «جشن آزادی نرم افزار 2008 و 2007» و «جشن انتشار فایرفاکس 3» را ترتیب داده که با استقبال خوب علاقمندان هم روبه‌رو بوده است. و حالا در جدیدترین اقدام، جشن انتشار ابونتو 8،10 را در راستای بسط و گسترش استفاده از لینوکس و نرم افزارهای اوپن سورس برای ترغیب شهروندان اصفهانی در استفاده از نرم افزارهای آزاد، برگزار کرده است.
اما صبر کنید! شاید شما جزو آن دسته از افراد باشید که هنوز حتی اسم «لینوکس» را هم نشنیده‌اند یا اطلاعات دقیقی درباره‌ی این سیستم عامل ندارند. چرا که هنوز افراد زیادی هستند که از لینوکس چیزی نمی‌دانند، این را دیروز وقتی با «مسئول کافی‌نت دانشکده«مان صحبت می‌کردم، فهمیدم! و دقیقاً به همین دلیل تصمیم گرفتم بار تخصصی این گزارش را کمتر کنم و بیشتر به «معرفی اولیه» سیستم عامل لینوکس و توزیع ابونتو بپردازم.
البته امیدوارم که متخصصین محترم که انتظار خواندن مقالات تخصصی یا حداقل گزارش صرفی از این مراسم را دارند، بر من خرده نگیرند! چرا که در کنار گزارش مراسم سعی کرده‌ام اطلاعات اولیه‌ای نیز از سیستم عامل لینوکس و توزیع ابونتو در اختیار خواننده قرار دهم که برای احترام به حق مولف باید تاکید کنم قسمت اعظم این اطلاعات از ویکی‌پدیای فارسی، وبلاگ فارسان و روزنامه‌ی حیات نو اقتباس شده‌اند. خلاصه اینکه این مقاله-گزارش تقدیم می‌شود به همه‌ی علاقمندان غیرمتخصص دنیای صفر و یک!
تاریخچه سیستم عامل گنو/لینوکس و توزیع‌های آن
اولین بخش جشن انتشار ابونتو در اصفهان، به معرفی و بیان تاریخچه‌ی سیستم عامل ابونتو گنو/لینوکس اختصاص داشت که «سید سجاد موسوی» توضیحاتی درباره چگونگی پیدایش این سیستم عامل ارائه داد.
شاید جالب باشد که بدانید کلمه «ابونتو» معنای دقیقی ندارد و فقط یک کلمه آفریقایی است که حس انسان‌دوستی و مهربانی را القا می‌کند. لگوی شرکت ابونتو هم که به صورت یک دایره‌ی با سه انقطاع، سه دایره‌ی کوچکتر و ترکیبی از سه رنگ قرمز، نارنجی و زرد است، در واقع تیم سه نفره‌ی اولیه‌ی گنو/لینوکس را نشان می‌دهد که دستهای یکدیگر را گرفته‌اند و ما از بالا آنها را تماشا می‌کنیم!
اما طبق تعریف ویکی‌پدیا، لینوکس (Linux) نام یک سیستم عامل رایانه‌ای است که معروف‌ترین مثال نرم‌افزار آزاد و توسعه به روش اُپن‌سورس (متن‌باز) شناخته می‌شود. اگر بخواهیم دقیق باشیم فقط باید هستهٔ لینوکس را لینوکس بنامیم اما به طور معمول این کلمه به سیستم‌عامل‌های یونیکس‌مانندی (یا گنو/لینوکسی) اطلاق می‌شود که بر مبنای هستهٔ لینوکس و کتاب‌خانه‌ها و ابزارهای پروژه گنو ساخته شده‌اند.
لینوکس برای استفاده ریزپردازنده‌ها طراحی شده بود اما حالا در انواع و اقسام وسایل از کامپیوترهای شخصی گرفته تا ابررایانه‌ها و تلفن‌های همراه به کار می‌رود. این سیستم عامل که در ابتدا بیشتر توسط افراد مشتاق توسعه پیدا می‌کرد و به کار گرفته می‌شد توانسته‌است پشتیبانی شرکت‌های سرشناسی چون آی‌بی‌ام و هیولت-پاکارد را به دست آورد و با بسیاری از نسخه‌های خصوصی یونیکس رقابت کند. طرفداران لینوکس و بسیاری از تحلیل‌گران این موفقیت را ناشی از استقلال از فروشنده، کم هزینه بودن پیاده‌سازی، سرعت بالا، امنیت و قابلیت اطمینان آن می‌دانند. اولین نسخهٔ لینوکس در سپتامبر ۱۹۹۱ در اینترنت منتشر شد و اکنون نسخه‌های بسیاری از آن در سرتاسر دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرند.
اما یکی از مهمترین دلایل استقبال کاربران از این سیستم‌عامل رایگان بودن آن است چرا که همه مردم نمی‌توانند از سیستم‌عامل گران‌قیمت ویندوز استفاده کنند. البته این مسئله به دلیل عدم رعایت کپی رایت در ایران، اصلاً مشکلی برای ما به حساب نمی‌آید ولی آمار نشان می‌دهد که این دلیل باعث شده استقبال از لینوکس در کشورهای آفریقایی بسیار بیشتر باشد.
اما سیستم عامل لینوکس یک سیستم عامل آزاد و رایگان است که هر کس می‌تواند بنا بر سلیقه و نیازش آن را تغییر داده و به نام خود، به صورت رایگان عرضه کند یا به فروش برساند. لینوکس از بخش‌های بسیار زیادی تشکیل شده که هر بخش آن توسط عده‌ای خاص که هر کدام در یک نقطه از جهان قرار دارند، توسعه می‌یابد.
می‌گویند لینوکس مانند هواپیمایی است که هر قسمت آن را در یک کشور ساخته‌اند! (البته این نکته نقطه قوت آن به شمار می‌رود) در صورتی که شما به عنوان یک کاربر بخواهید یک لینوکس داشته باشید، باید تمام این قطعات را جداگانه جمع آوری کرده و پس از کامپایل استفاده نمایید و چون درصد کمی از مردم این امکان و توانایی را دارند، برخی افراد و شرکت‌ها علاوه بر جمع‌آوری این قطعات مجزا، برای مجموعه گردآوری شده‌‌ی خود برنامه‌هایی نصب و مدیریت می‌کنند تا کاربران کار نصب و مدیریت سیستم عامل را به آسانی انجام دهند.
به این مجموعه‌ها که توسط افراد و شرکت‌های مختلف گردآوری شده‌اند، توزیع (Distribution) لینوکس می‌گویند. به زبان ساده‌تر لینوکس یک نسخهٔ اصل بیشتر ندارد: لینوکس گنو؛ این نسخهٔ اصلی یا همان هسته‌ی اصلی سیستم‌عامل است. گروه‌های دیگر یک سری امکانات به این هسته اضافه می‌کنند (مثل محیط گرافیکی و…) و به هر کدام از اینها یک توزیع از لینوکس می‌گویند که هر کدام هم ویژگی‌های خاص خود را دارند. از معروف‌ترین توزیع‌های لینوکس می‌توان به این موارد اشاره کرد:
1. فدورا (Fedora) که یکی از معروف‌ترین نسخه‌های گنو/لینوکس است و توسط یکی از بزرگترین شرکت‌های دنیای لینوکس یعنی RedHat پشتیبانی می‌شود. این توزیع بسیار قدرتمند دارای کاربران بسیار زیادی است و در دو نسخه دسکتاپ و سرور عرضه می‌شود. آپدیت‌های پیاپی، پشتیبانی مناسب، نصب آسان، تنظیمات پیشرفته و پیکیج‌های نرم افزاری زیاد، فدورا را به یکی از اصلی‌ترین انتخاب‌های کاربران گنو/لینوکس تبدیل کرده است. به علت پشتیبانی مناسب RedHat از این توزیع، شرکت‌های بسیار زیادی فدورا را به عنوان سیستم عامل خود انتخاب کرده‌اند.
2. پارسیکس(Parsix) یک توزیع انعطاف پذیر، مناسب، پایدار، ایرانی، مبتنی بر دبیان و برای سیستم‌های دسکتاپ است که به صورت دیسک زنده(Live CD) منتشر می‌شود اما قابلیت نصب روی هارد دیسک را هم دارد. دسکتاپ آن به صورت پیش فرض GNOME است و نرم‌افزارهای پیش‌فرض فارسی همچون دیکشنری xFarDic و فونت‌های فارسی پروژه FPF در این توزیع در دسترس‌اند. همچنین در پارسیکس به صورت پیش فرض از فارسی‌نویسی پشتیبانی می‌شود و شما می‌توانید همانند ویندوز با فشردن همزمان دکمه‌های Alt+Shift میان زبان فارسی و انگلیسی سوئیچ کنید. پارسیکس یکی از مناسب‌ترین توزیعها برای شروع یادگیری لینوکس در میان فارسی‌زبانان است.
3. دبیان (Debian) یکی از قدیمی‌ترین توزیع‌های گنو/لینوکس است که توزیع‌های بسیاری همچون اوبونتو بر اساس آن گسترش یافته‌اند. دبیان پروژه‌ای آزاد و غیرتجاری است که هم اکنون بیش از هزاران توسعه‌دهنده در سراسر دنیا بر روی نسخه‌های مختلف آن کار می‌کنند. این پروژه بسیار بزرگ است و یازده سکوی سخت‌افزاری را پشتیبانی می‌کند.
دبیان همچنین پایدار و دارای مستندات بسیاری است، به تعداد زیادی از زبان‌های دنیا ترجمه شده و یکی از بزرگترین اجتماعات کاربری لینوکس را دارد. اما فقدان ابزارها و نصاب گرافیکی، استفاده از دبیان را برای بسیاری از کاربران سخت کرده و در حقیقت ماندن در دبیان در مقایسه با توزیع‌های دیگر مشکل‌تر است. بر همین اساس کاربرانی که قصد استفاده از لینوکس در کامپیوترهای شخصی را دارند بیشتر به طرف توزیع‌های بر اساس دبیان مانند اوبونتو کشیده می‌شوند. دبیان انتخاب مناسبی برای استفاده در کامپیوترهای سرویس‌دهنده (Server) است.
4. ابونتو (Ubuntu) بر اساس دبیان توسعه داده شده و شامل ویژگی‌هایی است که کار کردن با لینوکس را برای کاربران مبتدی و تازه‌کار آسان‌تر می‌کند. ویژگی‌هایی همچون پشتیبانی قوی، آپدیت‌های فراوان، نصب آسان، پکیج‌های نرم‌افزاری بسیار، مستندات کامل و رابط کاربری مناسب که اوبونتو را به کاربرپسندترین توزیع گنو/لینوکس برای کاربردهای دسکتاپ و شخصی تبدیل نموده است. اوبونتو برای استفاده‌های عمومی بوجود آمده، توسعه آن به سرعت پیش می‌رود و هر نسخه از نسخه قبلی، کارآمدتر و قدرتمندتر می شود.
در کل اوبونتو در دنیای سیستم عامل‌های دسکتاپ آینده‌ی خوبی دارد. در ضمن یکی از مهمترین ویژگی‌های این توزیع، وجود تعداد کاربران بسیار زیاد و اجتماع‌های کاربری مناسب مخصوصاً در میان ایرانیان است. نسخه‌های جدید اوبونتو هر ۶ ماه یک بار منتشر می‌شوند و هر نسخه، یک کد اسمی و یک شماره مربوط به نسخه بر اساس سال و ماه انتشار، دارد.
از مهمترین افتخاراتی که توزیع لینوکس به دست آورده، این است که از سوی کاربران لینوکس در انگلستان به عنوان بهترین توزیع این سیستم عامل در سال ۲۰۰۵ انتخاب شد. پیش از این، لینوکس اوبونتو از سوی مجله معتبر TUX نیز به عنوان بهترین توزیع لینوکس در سال ۲۰۰۵ انتخاب شده بود و همچنین در سال 2008 عنوان بهترین لینوکس برای کاربرد در دسکتاپ را بدست آورد.
اجتماع نرم‌افزار آزاد، یک بنگاه خیریه؟!
«مهندس بهراد اسلامی‌فر» در سمینار دوم، به بحث درباره نرم‌افزارهای آزاد پرداخت و گفت:«نرم‌افزارهای آزاد در نقطه‌ی مقابل نرم‌افزارهای انحصاری قرار دارند و به ما آزادی در اجرای برنامه برای هر منظوری، آزادی در مطالعه و بررسی چگونگی عملکرد برنامه و تغییر و شخصی‌سازی آن، آزادی در توزیع مجدد کپی از آن و همچنین آزادی برای بهبود برنامه و انتشار این تغییرات برای عموم را می‌دهند.»
سپس اسلامی‌فر مجوزهای آزاد را که شرکت‌ها و افراد مختلف از انواع آن برای انتشار محتوا و محصولاتشان استفاده می‌کنند، برشمرد.
این مجوزها به سه نوع تقسیم می‌شوند: copyleft license (GPLیا GFDL) که به کاربرانشان آزادی در استفاده می‌دهند و تنها از آنها می‌خواهند که این آزادی را برای بقیه هم حفظ کنند و اثر را بازهم تحت همین مجوز در اختیار دیگران قرار دهد. برای مثال ویکی‌پدیا مطالبش را تحت این مجوز منتشر می‌کند، permassive license (مانند BSD و MIT) که سهل‌گیر و مخصوص دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی هستند و آزادی کاملی به کاربرانشان می‌دهند و همچنین Share-Alike license که حد واسطی میان دوتای قبلی‌ست و آزادی‌های مشروطی به کاربران می‌دهد. مانند مجوز CC(creative common) که حتماً در گوشه‌ی برخی از وبلاگ‌ها هم آن را دیده‌اید.
اما شاید این شائبه برای خیلی‌ها به وجود آمده‌باشد که نرم‌افزارهای آزاد، حتماً رایگان هم هستند؛ در این کنفرانس توضیح داده شد که این ذهنیت اصلاً درست نیست و کاربر این گونه نرم‌افزارها، آزاد است که هر طور دوست دارد از آنها استفاده کند و مثلاً با ایجاد تغییراتی، آنها را بفروشد فقط باید این آزادی را برای بقیه کاربران هم فراهم نماید.
اشتباه رایج دیگری که در این مقوله اتفاق می‌افتد این است که مفهوم «اپن سورس» را با مفهوم «نرم‌افزارهای آزاد» اشتباه بگیریم. در واقع نرم افزار آزاد به نرم افزارهایی گفته می‌شود که به کاربر اجازه می‌دهد از نرم‌افزار استفاده کرده، در آن دخل و تصرف داشته باشد و هرگونه تغییری مایل باشد با دسترسی به کد منبع (source code) در نرم‌افزار ایجاد کرده و در توزیع آن دچار مشکلی نباشد اما بعد از تولد این مفهوم و به دلیل خلاء‌های آن بود که مفهومی به نام «اپن سورس» به وجود آمد.
یک جذابیت چشمگیر برای کاربران ویندوز!
«مجید سلامت» در سومین کنفرانس که یکی از جذاب‌ترین قسمت‌های برنامه هم بود، به معرفی سیستم عامل کوبونتو، میز کار KDE4 و میز کار سه بعدی و فانتزی compiz Fusion پرداخت. میز کار(دسکتاپ) بسیار جالبی که کار کردن با آن برای کاربرانی که فقط با میزکار ویندوز آشنا هستند، به شدت عجیب و هیجان‌انگیز است.
جالب است بدانید که لینوکس رابط‌های گرافیکی متنوعی دارد. منظور از رابط گرافیکی همان ظاهر گرافیکی است که کاربر مشاهده می‌کند و در سایر سیستم‌عامل‌ها یکی بیشتر نیست؛ یعنی شما در سایر سیستم‌عامل‌ها مجبور به استفاده از یک ظاهر همیشگی هستید. انعطاف این ظاهر گرافیکی فقط در همین حد است که رنگ منو (Menu)ها را عوض کنید یا شمایل آیکون‌ها را تغییر بدهید. مثلاً در ویندوز نمی‌توانید کاری بکنید که ویژگی‌های مرکز کنترل (Control Panel) عوض شود یا منوی استارت امکانات را به‌گونه‌ای دیگر در اختیارتان بگذارد چون ظاهر گرافیکی همان قبلی است.
می‌توان ظاهر منوی استارت را عوض کرد یا مرکز کنترل ویندوز را به دو شکل جدید و قدیمی دید، فقط همین! اما در لینوکس چندین ظاهر گرافیکی وجود دارد که هر کدام از آنها را با یک ابزار خاص نوشته و طراحی کرده‌اند. به همین خاطر کاملاً با هم متفاوتند! هر کدام از این رابط‌های گرافیکی جدا از تفاوت کلی در ظاهر، امکانات و ویژگی‌های مختلفی دارند. مثلاً رابط گرافیکی KDE حرفه‌ای و زیباست و کاربر را جذب می‌کند.
امکانات بسیار زیادی دارد، اختیارات بسیار زیادی به کاربر برای کنترل سخت‌افزار می‌دهد، شباهت‌هایی با ظاهر ویندوز دارد که برای کاربرانی که از ویندوز به لینوکس مهاجرت می‌کنند آشنا به نظر بیاید و نرم‌افزارهای قوی مخصوص به خود را دارد. یا رابط گرافیکی Gnome (گٍنوم) که محیطی بسیار ساده‌تر و صمیمی دارد. این سادگی و صمیمیت کاربر را جذب می‌کند و سبک و راحت، مخصوص کامپیوترهای قدیمی است.
اما بخش دوم این کنفرانس نیز به معرفی اجمالی برنامه‌های جایگزین برای لینوکس از جمله: اپن آفیس(به جای ورد مایکروسافت)، GIMP(فتوشاپ لینوکس)، مرورگر فایرفاکس(به جای اینترنت اکسپلورر) و… را اختصاص داشت.
نصب ابونتو 8،10 در کنار ویندوز!
و در آخرین سمینار «روزبه شفیعی» دبیر همایش، به توضیح گام‌به‌گام نصبUbuntu 8.10 پرداخت تا علاقمندان بتوانند به راحتی و با استفاده از سی‌دی و دفترچه راهنمای نصبی که گروه کاربران لینوکس به شرکت‌کنندگان در همایش اهدا کرده بودند، به نصب این سیستم عامل بر روی سیستم‌هایشان و در کنار ویندوز، بپردازند.
جالب اینکه لوح فشرده اوبونتو دارای قابلیت Live CD است، یعنی می‌توانید رایانه را از روی CD بوت کنید. پس از چند دقیقه اوبونتو بالا می‌آید بدون اینکه تغییری در سیستم ایجاد شود. اکنون می‌توانید نحوه کار سیستم عامل را تست کنید و اگر از آن خوشتان آمد، روی هارد نصبش کنید و یا به کار با ویندوز ادامه دهید!
البته اوبونتو به طور پیش فرض از گنوم استفاده می‌کند. اما طرفداران KDE نسخه‌ای از این توزیع را با نام کوبونتو ارائه کردند که محیط پیش‌فرض آن کی‌دی‌ای است. همچنین تعداد نرم‌افزارهای موجود در نسخه سی‌دی بسیار کم است و برای نصب بقیه نرم‌افزارهای ارائه شده توسط اوبونتو باید از اینترنت یا نسخه دی‌وی‌دی آن استفاده کنید.
بعد از اتمام سمینارها نیز جلسه پرسش و پاسخ شرکت‌کنندگان با اعضای گروه کاربران لینوکس برگزار شد و در آخر کاربران علاقمند، با کمک گروه، جدیدترین توزیع سیستم عامل لینوکس را بر روی سیستم‌های خود نصب کردند.
